Değerli hemşerilerim. Yeşil Afşin Gazetesinde Afşin ve Yöresine ilişkin tarih ve kültür çalışmamın bazılarını sizlerle paylaşacağımı belirtmiştim. "Tarih yazmak" deyimi bir bölgede/ülkede zaman içerisinde gerçekleşen olayların tarihi kronoloji içerisinde yazıya geçirilmesinden daha geniş ve ilmi altyapıyı gerektirmektedir. Bu yüzden 2005 yılında başladığım Afşin ve Yöresi tarihi isimli çalışmam 11 yıldır olgunlaşmasını sürdürüyor. Bir beldenin tarihini yazmak için önce tarihi olayların kişileri/kakramanları (iyi ün yapan ve yapmayan) nın biyografileri, eserleri varsa bibliyografileri ile beldenin kurumlar ve kültür tarihinin teşkilini gerektirmektedir. Bu nedenle Afşin ve Yöresinin önce kurumlar ve enstrümanlar tarihini, sonra tarihi kişiliklerin biyografilerini hazırlamak durumunda kaldım. Efsus'un 1858 de nahiye, 1910'da belediye ve 1944'te ilçe teşkilatına kavuşması, yaklaşık 160 yıllık bu dönem içerisinde Afşin (Efsus) de etkin olmuş tarihi kişilikleri (Sadık İnan, Dirgen Ali, Menzolu Ahmet Efendi, Polit Duran ve Ünlü film yıldızı Cahide Sonku'nun teyzesi Hanım Karabörk) Afşin'de 5 Ünlü Sima adıyla hazırladım. Zaman içerisinde yaptığım çalışmaların özetini sizlerle paylaşacağım. Kurumlar tarihi içinde bu hafta Karakol Komutanlığını işleyeceğiz. Mevcut verilerin dışında tarihi, şahısları ve yeri belirli bilgiler varsa [email protected] adresime ulaştırabilirsiniz.
Afşin (Efsus) de Karakol Komutanları
1895 yılında İkinci Ordu-yı Humayun'a mensup Redif Yirmibeşinci Karahisar Alayı Mira1aylığına Redif Yirmisekizinci Efsus Alayı Kaymakamı Yusuf Ziya Bey'in terfian tayin edildiğini görüyoruz. Dolayısıyla (BA…. İ… AS.. 95 1311/1895 L-06 1311 L 17 1) Efsus (Afşin) ta 1895 yılında askeri birlik olarak bir Alay Kaymakamlığının olduğunu öğreniyoruz. Yine alan araştırmaları bağlamında yaşlılarımızdan öğrendiğimiz kadarıyla 1934'te Efsus, 1944'ten sonra da Afşin Bey İlk Mektebi olarak kullanılan taş binanın 1895'ten önce Kışla olarak yapıldığı düşünülebilir. Çünkü bu taş bina 1930'lu yıllarda Kışla adıyla bilinen ve harap vaziyette üzeri açık bir yapı iken tamir edilerek ilkmektep binası olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1865-1867 yıllarında Sultan Abdülaziz Döneminde Çukurova ve Toroslardaki Yörüklerin iskan edilmesi için kurulan Hareket-i Islahiye çalışmaları sırasında Yörük Beyleri devletin bu çabasını desteklediklerini göstermek için Kışlalar yaptırıp Osmanlı Hükumetine hibe ettikleri süreç içinde Efsus'taki bu taş binanın da Kışla olarak yapılmış olması mümkündür.
1900-1960 Arasında Afşin'deki Karakol Komutanları
Afşin'de 1910 ile 1960 yılları arasında karakol komutanlığı yapan şu şahısların isimleri tespit edilmiştir:
1.Kolağası Mehmet Efendi
1900'lü yıllarda Efsus (Yarpuz) Nahiyesine İstanbul'dan 1271/1855 doğumlu Kolağası Mehmet Efendi karakol komutanı olarak atanır. Bu zabit, bıçakçı Bahri Efendinin dedesi Sağır Cemal'in de babası olabilir. Açıkgözler, bu zabite anneleri tarafından akraba olabilir. Çünkü Sağır Cemal için Kolağasıgillerden, denilirdi. Bu hemşerimizin oğlu Arif Tan, Atatürk'ün terziliğini yapmıştır. (Arif Açıkgöz, 1954 Afşin doğ.) Açıkgözlerin Şakir Efendinin anası bu kolağasının kızı olabilir. (Mithat Berberoğlu, 1923 Afşin doğ.) Ana tarafından Açıkgözlerin dedeleri olan bu komutan Çerkez asıllı hanımı yaşlı olduğu için ikinci kez evlenmek ister. Yaşlı hanımı da, "madem evleneceksin, bari geçineceğim bir hanımla evlen", diyerek evin hizmetçisi (Turpuşlardan) olan kızla evlenmesine izin verir. (Arif Açıkgöz, 1954 Afşin doğ.)
2.Kolağası Mustafa (Bozkurt) Efendi
Köfteci Ökkeş'in kızdan torunu ve Zop Aliler'in Hamit oğlu 1954 doğumlu Halil Sap'tan alınan bilgiye göre, Köftecilerin bilinen en eski atası Ali Efendidir. Bunun çocukları: 1851 doğumlu Kolağası Mustafa Efendidir. Çocukları Şükrü ve Ökkeş Efendidir. Mustafa Efendi I. Dünya Savaşı yıllarında Elazığ Harput'ta Karakol Komutanlığı yapmış. Oğlu Şükrü Efendiyi Rüştiyede okutmuştur. Kolağası Mustafa Efendi Askerlikten ayrılıp Efsus'a geldikten sonra 1919-1920'den itibaren Binboğa Yaylalarında hayvancılığa başlamıştır.
3.Yüzbaşı Yusuf (Karabörk) Efendi
1.Dünya Savaşı yıllarında Yemen'de görev yapan Çorapsız İbrahim Paşanın kızıyla evlenmiş, savaş sonrası da emekli olduktan sonra Afşin'e yerleşmiştir. Hemşerilerimizin İstanbullu Hanım Teyze olarak bildiği bu hanım Ünlü film yıldızı Cahide Sonku'nun teyzesidir.
Karabörklerden Yusuf Efendiyle hanın Teyzenin kızları, Saime ve Şefika Katip Mehmet (Katip Hasan ve Mehmet'in babaları)'in hanımı olmuşlardır. Saime'den Ahmet, Şefika'dan da Ethem doğmuştur. Turan ise, Şefika ile ilk kocası olan Demircialiler (Sönmezler) den Yüzbaşı Yusuf Efendinin oğludur. (Hacı Mehmet Yazgan 1930 Afşin doğ.)
4.Demircialilerden Yüzbaşı Yusuf (Sönmez Efendi
Hanım Teyzenin kızı Şefika ile evlenip Turan isimli oğlu vardır. Ancak babalığı olan Katip Mehmet'in soyadını almıştır. (Hacı Mehmet Yazgan)
5. Said Çavuş
Efsus'ta 1932 yılında Said Çavuş diye bir karakol komutanını olduğu hemşerilerimizin tanıklığı ile kayıtlara geçirilmiştir. (Mithat Berberoğlu)
6.Ziya Çavuş
Delioğlan'ın Arif'ten öğrendiğime göre, 1932'den sonra yaklaşık 1934-1935 yıllarında Karakol Komutanı Mardin'li Arapça ve Kürtçe de konuşabilen Ziya Çavuş adındaki bir komutanmış. Düğünlerde davul ve zurna çalmaya izin vermezmiş. (Mithat Beberoğlu) Afşin ve Yöresinde Nükteli Anılarla Halk Bilgeliği adlı eserimizde Said Çavuş'la hemşerilerimiz arasında geçen s. 56'da Sinoncu adlı bir nükte vardır.
7.Kara İzzet
Tahminen 1940'lı yılların başlarında Ulu Caminin karşısında merdivenle çıkılan Karakol vardı. Karakol'un altındaki odada asker kaçaklarını karakol komutanı Kara lakaplı İzzet Başçavuş jandarmalara dövdürürdü. (Mehmet Canpolat Türksevin Köyü'nden 1337/1921 doğ.)
8.Necdet Alptekin
1947 yılında Kaymakam Vekilliği yapan, daha sonra Maraş Valisi ve Belediye Başkanı olan İbrahim S. Öztürk'ün Merhaba Köyüm Merhaba Türkiyem, isimli esrinden öğrendiğimize göre 1947 yılında Afşin'in Karakol Komutanı Necdet Alptekin'dir.
9. Hüseyin Onbaşı (Şahin)
Afşin'de uzun süre karakol komutanlığı yaptı, daha sonra da zabıt katipliğinden emekli oldu. (Mithat Berberoğlu).
