(M.Ö: 550-333):
Persler Zamanında (M. Ö: 550-333)Efsus-Arabissos –Afşin Kapadokya Satraplığının sınırları içindedir.
Anadolu’yu egemenlikleri altına alan Persler İmparatorluk içindeki merkez ve yerleşmeler arasında hertürlü bağlantıyı sağlamak için Ephesos ve Susa arasında Küçük Asya’yı baştan başa geçen ünlü kral yolunu inşa ederler. Ephesos’tan başlayan ve Sardes –Gordion –Angora üzerinden gelen yol kappadokia dan geçer. Bölgede Pteria isimli kent üzerinden Kral yolu geçtiği söylensede bu kentin kesin yeri belli değildir.Bu siyasi ve Ticari yol Anadolu ile Pers Ülkesi arasında Kültürel alış verişleri ve de etkilenmeleri beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda Kappadokia bölgesinden geçen Kral yolu Sunağın bulunduğu Bünyan yerleşmesinin uzağında olmamalıdır.Dönemin en önemli kenti Arabissos-Efsus-Afşin Malatya –Arapsun ve Mazaka (Kayseri) gibi kentlerin yakınlarında kutsal ateş alanlarının tapınaklarının bulunmuş olması muhtemeldir. Örneğin Strabon Kappadokiasındaki Zela yerleşmesi için Kralların buraya Kent olarak değil Kutsal bir alan olarak idare ettiklerini rahiplerin maddi açıdan bile güçlü oldularını bildirmektedir.
Maraş bölgesindeki Asur egemenliği fazla sürmedi. M.Ö.612 yılında Med devletinin kralı Keyaksases, güney komşusu Babillerin de yardımı ile Asur başkenti Ninova'yı alarak bütün Asur ülkesinin kalelerini yağmalayarak bu devlete son verdi. Bir süre sonra da Güneybatı İran'da Ahameniş soyundan gelen II.Kiros, Medleri ortadan kaldırarak İran'da Pers İmparatorluğu'nu kurdu (M.Ö.550). Anadolu'yu istilaya başlayan II. Kiros, Lidya kralını mağlup ederek diğer Anadolu şehirleri gibi Maraş'ı da topraklarına kattı. Pers kralı I. Darius zamanında Anadolu’daki istila edilmiş şehirler idari bölümlere ayrıldı. Maraş ve Arabissos- Efsus-Afşin şehri de Kapadokya Satraplığı'nın (Eyalet) sınırları içinde kaldı. Med Hanedanı’ndan sonra, İran’ın ikinci İmparatorluk Hanedanı Persler, Lidya Devleti’ni yıktıktan sonra, Anadolu’yu tamamen egemenlikleri altına aldılar. Persler’in Anadolu’daki hakimiyet ve nüfuzları bu tarihten sonra, daha da artmıştır. Özellikle de Orta Anadolu, Kapadokya, Kilikya ve Tohma Havzası ile tüm Fırat ve doğu kesiminde kalan tüm bölgeler, bu devletin siyasi ve kültürel etkisi altına girmiştir.Yukarı Fırat Bölümü, Doğu Anadolu Bölgesi'nin bir bölümüdür. Genel olarak dağlık olmakla beraber, geniş çöküntü ovalarına (Elazığ, Afşin-Elbistan, Malatya ve Bingöl) sahiptir. Doğu Anadolu Bölgesi'nde etkili olan sert karasal iklim şartları bu bölümde daha az etkilidir. Kış mevsimi bölgenin diğer bölümlerine nazaran daha ılımandır. Bölgede nüfus miktarı ve yoğunluğunun en fazla olduğu bölümdür. Sebepleri; iklim şartlarının daha ılıman olması, tarım alanlarının geniş alan kaplaması, sanayinin gelişmiş olması ve ulaşım imkânlarının daha iyi olmasıdır. Tüm Anadolu’yu egemenliği altına alan Pers Kralları, güçlü bir devlet otoritesinin sağlanması için ele geçirmiş olduğu toprakları, “Khsatrapa” (Satraplık)adı verilen birçok askeri eyalete(valiliklere)ayırdılar. M. Ö: 522-485 yılları arasında, Pers kralı I. Daries zamanında, bu satraplıklar daha düzenli hale getirilerek, Pers Devleti’nin hüküm sürmüş olduğu topraklar, 23 tanesi büyük olmak üzere, 127 vilayete(Satraplık) ayrılmıştır. Persler zamanında Kapadokya satraplığı sınırları içinde bulunanMaraş,Arabissos-Efsus-Afşin , Malatya ve Gürinian (Gürün ve havalisi), Mazaka(Kayseri)bölgeleri, I. Daries zamanında yapılan düzenlemelerle, Kapadokya satraplığı sınırları içine dahil edilen Arabissos-Efsus-Afşin şehri en önemli büyük şehirlerden biriydi.Kapadokya halkının büyük çoğunluğu hayvancılıkla uğraşıyorlardı.
KAPPADOKİA EYALETİ KENTLERİ Anisa (Kültepe) Arabissos-Efsus (Afşin) (Gülşehir) Archelais (Aksaray) Caesareia / Mazaca (Kayseri) Dascusa (Ağın) Faustinopolis (Ulukışla/Başmakçı köyü) Gauraina (Gürün) Komana (Şar köyü) Kokussos(Göksun) Nazianzos (Bekarlar köyü) Tyana (Bor/Kemerhisar)
KİLİKİA EYALETİ KENTLERİ
Adana (Adana) Elaiussa-Sebaste (Kumkuyu) Flaviopolis (Kadirli) Klaudiopolis (Mut) Olba (Uzuncaburç) Soli / Pompeiopolis (Mezitli/Viranşehir) Seleukeia (Silifke) Tarsus (Tarsus) Kastabala Hierapolis (Kazmaca köyü) Anazarbos (Kozan) Augusta (Seyhan nehri kenarı) Mallos (Kızıltahta) Mopsouhestia (Yakapınar) Persler’e bağlı bulunan bu satraplıklar, bölge halkı ile mümkün olduğu kadar iyi geçinerek iyi davranmaya, bölge halkının desteğini sağlayarak, yönetimlerini ve güçlerini artırmaya çalışıyorlardı. Bölge ekonomisinin can damarı; Mazaka’danTilgarimmu’ya Meliten’e(Malatya),Maraş,Sivas, Gürün,Arabissos-Efsus-Afşin önemli ticaret yollarına kavuşan burada, doğu ülkelerine geçen eski ticaret ve kervan yoluydu. Bu dönemde eski ticaret ve kervan yolunun ismi, “Kral yolu” olarak değişerek önemi bu dönemde daha da artmıştır. Bunun için “Kral Yolu’nun üzerinde bulunan Arabissos- Efsus-Afşin İlçelesinin önemi bir kat daha artmıştır.M.Ö. 547 yılından M.Ö. 322 yılına kadar, Pers İmparatorluğu’nun hakimiyeti altında kalmış olan Kapadokya bölgesi, iki-üç asır içinde, en az Fırat’ın doğu yakasındaki eyaletler kadar İranlı’laşmıştır. Satraplığın önemli 23 şehrinden biri olan Arabissos-Efsus-Afşin Persler dönemindede önemini korumuştur.M. Ö: 375 yılında, Pers ordularının Ege komutanı olan Damates, kendisine verilmiş olan Kapadokya Satraplığı’yla yetinmeyerek Maraş ve Arabissos- Efsus-Afşin bölgesinde hüküm süren Kataonlar’ın prensi Aspis’i kendisine bağladı. Böylece devlete bağlı bulunan satraplıklarda birbirlerine üstün gelme ve birbirlerinin topraklarına göz dikme mücadelesi giderek artmaya başladı. M. Ö: 360 yılında Persler’in hakimiyeti altındaki Kapadokya, kuzey ve güney Kapadokya olmak üzere ikiye ayrıldı. Bu tarihlerde Büyük İskender, devleti’nin sınırlarını genişleterek Pers İmparatorluğu ile sınır olmuştu. Çok geçmeden bu devlete saldıran Büyük İskender, Küçük Asya(Anadolu)’yı istilaya başladığı yıllarda, kuzey Kapadokya(Pontos)daha işgal edilmemiş ve bu bölgede Pers Satrapı I. Ariatres hüküm sürüyordu. Persler doğunun ve Iran tarafında hüküm süren en zengin imparatorluklardan biriydi. 0 dönemlerde, doğu ile batı arasındaki önemli ticaret yolları ellerinde bulunuyordu. Güçlü ve ekonomik yönden kalkınmışlığın gereği, batıdaki alınan şehirleri de güçlendirme ve imar etme çabası içine girdiler. Kahramanmaraş ve Arabissos- Efsus-Afşin çevresinin toprağı, zengin ve verimli olduğundan, burada genelde toprağa dayalı çalışmayı ön planda tuttular. Kahramanmaraş, Arabissos- Efsus-Afşin Persler zamanında ekonomik yönden gelişip güçlendi. Persler zamanında Maraş şehrin ismi "Markasi"Afşin’in İsmi Arabissos- Efsus diye söyleniyordu. Bu dönemlerde Kahramanmaraş'ın güney kesimlerinde tarım yapılırken, Elbistan, Afşin ve Binboğa sırtlarında iklim yapısı gereği hayvancılığa daha çok önem veriliyordu. Persler ateşe taptıkları halde, bu yörede yaşayan halkın dini inançlarına pek karışmadılar. Yerli halk çiftliklerde köle olarak çalıştırıldılar. Başlarında ise sürekli asker bulunduruldu. Persler, M.Ö. 333'de Büyük İskender'e yenilince, Anadolu da olduğu gibi, Kahramanmaraş'ta ve Arabissos-Efsus-Afşin bölgeleri Büyük İskender komutasındaki Makedonyalıların egemenliğine geçti.
ARAŞTIRMACI YAZAR
MUSTAFA KÖŞ
AFŞİN KENT KONSEYİ AFŞİN TARİHİ ARAŞTIRMALAR KOMİSYON BAŞKANI
KAYNAKLAR
KAPADOKYA VE KETONYA ŞEHRİ Arabissos - AFŞİN
DOÇ.DR.Musa KADIOĞLU Kapadokya Eyaletleri.
Şehrazat KARAGÖZ Küçük Asya Tipi Greko-Pers Bünyan Sunağı
