Anadolu Selçuklu İmparatorluğu Döneminde Afşin-Efsus Şehri
Anadolu’ya giren Selçuklular kendilerine yabancı bir sosyal yapı ve mimarlık üslûbu ile karşılaştılar. Erken Selçuklu mimarlığı Orta Asya gelenekleri ile birleştirilmiş İran mimarlık üslûbuna dayanıyordu. Gerçi bazı Türkmen boyları Malazgirt savaşından evvel de Anadolu’ya gelmişlerdi. Abbasi Halifeleri Güneydoğu Anadolu’ya Bizans’a tampon olarak Oğuz boylarını yerleştirmişlerdi. (IX. ve XI. yüzyıl Ermeni-Gürcü-Süryani vakanüvislerinden biliniyor.) Yine 1010’dan sonra Aras-Çoruh nehir boyları ile Ahlat’a ve Van’a, 1040’larda Pasinler, İspir, Muş, Gümüşhane, Sivas, Afşin bölgelerine Oğuzlar ve Yabgu Oğuzları yerleşmişler, yöre kültürü ile tanışmışlardı. 1071 Malazgirt savaşı, Türkmen boylarına daha geniş İmkânlar açtı. Anadolu Büyük Selçuklu Sultanlarının gayreti ile fethedilmiştir. I Mesud ve II Kılıç Arslan döneminde kazanılan zaferler ile Anadolu’dan Türkleri atma fikri ortadan kaldırılarak Anadolu Türkiye adıyla anılmıştır. Selçuklu dönemi (1040-1308) bu Türk topluluklarının Anadolu’da yurt tutmalarının tarihidir. Anadolu’ya yönelik Türk akınlarından İlk seferler Büyük Selçuklu sultanı Tuğrul beyin kardeşi Çağrı Bey döneminde başlamıştır. Tuğrul beyin ordunun başında sefere çıktığı 1048 Pasinler savaşından itibaren Anadolu’ya adım atmış olan Selçuklu kumandanları ile Bizans İmparatoru arasında savaşlar olmuştur. Bizans İmparatoru Romanos Diogenes Türklere kesin darbeyi indirmek için sefere çıkmıştır. 1068-1071 yılları arasında amacı Anadolu’dan Türkleri tamamen atmak ise de Konya ve Efsus-Afşin şehirlerini fethetmelerine engel olamamıştır. (Yrd.Doç.Dr.Yaşar BEDİRHAN Anadolu Selçuklularının Batı Anadolu Politikası Bizans’la İlişkiler Sayfa 14-15)- (Mükrimin Halil Yinanç, Türkiye Tarihi ve Selçuklular Devri, s.57 vd. 2)- (Yılmaz ERGÜVENÇ Anadolu Selçukluları 1060-1308)
Anadolu Selçukluları, Anadolu'ya akınlar yapmaya başladılar. Bizanslılar için en büyük engel de, Anadolu Selçuklu Türkleri idi. Nitekim 26 Ağustos 1071'de Malazgirt'te Romanos Diogenes komutasındaki Bizans orduları, Sultan Alpaslan komutasındaki Selçuklu Türklerine yenildiler. Malazgirt Meydanındaki bu büyük savaş sonunda Romanos Diogenes esir alındı. Böylelikle Doğu Anadolu tamamen Selçuklu Türklerin hâkimiyetine geçti. Bunun sonucunda da 1072'de Bizanslılar Domestin, komutasındaki orduları ile birlikte, Elbistan, Efsus, Malatya ve Kahramanmaraş'ı ellerinde tutuyorlardı. Bu sırada Kutalmışoğlu Süleyman Şah, 1075'de Iznik'i alarak Anadolu Selçuklu Türk Devleti'ni kurdu. 1079'da Kahramanmaraş'ta bu defa da bir Ermeni Prensliği kuruldu.1085'de Selçuklu komutanı Emir Buldacı komutasındaki ordu, Elbistan, Efsus-Afşin, Göksun, Hunu'(Arıtaş)yu Bizanslılardan alarak Anadolu Selçuklu topraklarına kattı. Bu sırada Kahramanmaraş Ermenilerin elinde idi. Çevre illere göre, bir piskoposluk merkezi durumunda idi. Ermenilerle Bizanslıların arası açıldığından, Ermeniler bağımsız olarak hareket ediyorlardı. Bu zamanda Kahramanmaraş'ta yeni kurulan Ermeni Katolikosluk'un başına Bagos adlı bir papaz tayin edildi. 1097 yılında Haçlı seferleri başladı. Haçlılar önce İznik'i alıp, daha sonra Anadolu'nun birçok şehirlerini de yağmaladılar. Haçlılar; Kayseri, Göksun, Tekir üzerinden gelerek Kahramanmaraş'ı aldılar. Şehri tamamen yağmaladıktan sonra Antakya'ya doğru yürüdüler. 1. Haçlı seferleri sırasında Türkler oldukça çok zulüm ve işkence gördüler. Anadolu Selçukluları ile Danişmentliler bir araya gelerek Haçlılara karşı koymaya başladılar. Anadolu Selçukluları ile Danişmendliler'in birlikte hareket etmelerinden her iki tarafın halkı da memnundular. Büyük güç birliği sayesinde, Haçlıların bazı komutanları tutuklandı. Haçlı komutanlarının tekrar serbest bırakılması hususunda, Danişmentlilerle Anadolu Selçukluları arasında tekrar anlaşmazlık meydana geldi. Bu arada Danişmendliler, Kahramanmaraş ve çevresini ele geçirdiler. Danişmend Gazi komutasındaki Danişmendliler, Kahramanmaraş Ovası'nda Bizanslıları yenerek, komutanları Bohemont'u esir aldılar. Böylelikle Kahramanmaraş ilk defa Danişmendli Türkler'in eline geçti. (1100). Kahramanmaraş'ta Danişmendliler hüküm sürmeye başladılar. İlçemiz Afşin’de Danişmendoğlu Pirali oğlu Muhammedin türbesi bulunmaktadır. İlçemiz Afşin’e İlk Medreseyi Pir Ali oğlu Muhammed Han tarafından açılmıştır. Afşin’imizde bulunan ulu cami Pir Ali oğlu Muhammed Han tarafından yaptırılarak odasının birinde İlk medrese eğitimi verilmiştir. 1103'de 1. kılıç Arslan, Danişmendlileri Kahramanmaraş yakınlarında bozguna uğratarak net bir sonuçla yenip, şehri teslim aldı. Daha sonra da Elbistan'ı da ve Efsus-Afşin’de Ermenilerden alarak kendi topraklarına kattı.1107'de Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun karışıklığından yararlanan Ermeniler, Bizanslılar ve Haçlılar, güçlerini birleştirerek Türker’e karşı saldırıya geçtiler. Bunları durdurmak için 10.000 dolayındaki Türk Ordusu Kahramanmaraş Ovası'na girdi. Bunun üzerine Bizanslılar Göksun'a geldiler. Haçlılar Elbistan –Efsus-Afşin ve Ceyhan Havzası'na hâkim oldular. Kahramanmaraş 1136'da Danişmendlilerin eline geçti. Melik Muhammet komutasındaki Danişmendliler, Kahramanmaraş'ı olduğu gibi Pazarcık, Elbistan, Afşin’i ve Göksun'u da ele geçirdiler. Kahramanmaraş bir yıl sonra 1137'de tekrar Bizanslıların eline geçti. Anadolu Selçuklu Sultanı 1. Mesut Komutanlığındaki Türkler, 1138'de Kahramanmaraş'a gelerek çok sayıda Ermeni ve Haçlıları esir aldılar. Bu duruma çok hiddetlenen Haçlılar, bu defa da Elbistan ve Göksun üzerine yürüdülerse de Danişmendli Melik Muhammed bunlara izin vermedi.1149 yılında 1. Mesut büyük bir ordu ile tekrar Haçlılar üzerine yürüyerek, Kahramanmaraş ve çevresini kesin olarak kendi topraklarına kattı. Selçuklular daha sonra Adıyaman, Gaziantep, Besni ve Pazarcığı da alarak buraları merkezi Elbistan ve Efsus – Afşin olmak üzere oğlu Kılıç Aslan’ın yönetimine bıraktı. Kılıç Arslan döneminde Efsus-Afşin ve Elbistan en parlak dönemini yaşadı. 1155 yılında 1. Mesut, Selçuklu tahtını oğulları ve damatları arasında paylaştırdı. Kardeşler ve damatlar arasında taht kavgaları çıktı. Selçukluların bu iç karışıklıklarından faydalanan Ermeniler, Kahramanmaraş'a tekrar saldırdılar (1156). Kahramanmaraş halkının büyük bir kısmı kılıçtan geçirilerek, şehir yakıp yıkıldı ve yağmalandı. II. Kılıç Arslan bu duruma çok üzüldü ve Tekrar Kahramanmaraş üzerine yürüdü. Kahramanmaraş 1172'de de Musul Atabeği Nurettin Mahmut'un hâkimiyetine girdi. Il. Kılıçarslan Efsus -Afşin ve Elbistan, Göksun, Besni ve Pazarcık yörelerini tekrar aldı. Kendisi yaşlandığı için 1186'da emri altındaki toprakları 11 oğlu arasında paylaştırdı. Kahramanmaraş, Elbistan, Efsus-Afşin, Göksun ve çevresi oğlu Mugiseddin Tuğrulşah'a verildi. Kısa bir süre sonra yine taht kavgaları başladı. Bu arada iyice yaşlanan I.Kılıçarslan 1192'de öldü.1243'de yapılan Kösedağ savaşı sonucunda Selçukluların İlhanlılara yenilmesiyle birlikte, Anadolu'nun her yanında karışıklıklar meydana geldi. Bu karışıklıkları fırsat bilen Ermeniler Kahramanmaraş'ı tekrar işgal ettiler. Bundan sonra da İranlı Moğollara bağlı kalmak şartı ile Kilikya Ermeni Devleti'nde kaldı.1282'de Memluklar, Kahramanmaraş'ı tekrar aldılarsa da İlhanlı Hükümdarı Abaka Han, Anadolu'ya gelerek Kahramanmaraş ve çevresini topraklarına kattı. Abaka Han, emrindeki askerlere, Anadolu'nun çeşitli yerlerinde olduğu gibi Elbistan ve Efsus civarındaki binlerce insanı acımasızca öldürttü. Anadolu’nun her tarafında olduğu gibi, Kahramanmaraş ve çevresinde de İranlı İlhanlıların baskısı giderek arttı. Yerli halk, giderek huzursuz oluyordu. Nitekim 1297'de Memluk askerleri ile Türkmenlerden meydana gelen büyük bir ordu Kilikya’yı işgal ettikten sonra Kahramanmaraş ve çevresini de ele geçirdiler. Bu sırada Türkmen boylarından büyük bir nüfus Kahramanmaraş'a yerleştirildiler. Kahramanmaraş'ın Memlukların eline geçmesi ile birlikte Hıristiyanların ve Ermenilerin hâkimiyetlerine son verildi.1318 yılında Anadolu Selçuklu Devleti de yıkıldı. Doç.Dr. İlyas GÖKHAN Başlangıçtan Kurtuluş Harbine Maraş Tarihi 2011 Editör: Yaşar ALPARSLAN- Serdar YAKAR
MUSTAFA KÖŞ
ARAŞTIRMACI TARİHÇİ YAZAR
AFŞİN KENT KONSEYİ TARİHİ ARAŞTIRMALAR BÖLÜM BAŞKANI.
