BÜYÜK HİTİT İMPARATORLUĞU COĞRAFYASINDA AFŞİN

Kültepe tabletlerinde geçen Lawazantiya şehrinin ise Elbistan’da veya Afşin’de olduğu hatta Karahöyük’te bulunduğu ileri sürülmektedir, Kültepe tabletlerinde dikkat çeken hususlardan biri de Lawazantiya tüccarlarının kaçakçılıkla uğraşmasıdır. Hititler zamanından Göksun, Afşin ve Elbistan bölgelerinde bulunan eserlerde hiyeroglif yazı ile yazılmış Luvi dili kullanılmıştır. Luwice Çukurova ve Orta Anadolu’da Hititçenin yanında kullanılan bir dildi. Bu dilin Hititçe ile de birçok ortak yönleri bulunmaktaydı. Aynı sıralarda Maraş bölgesinde konuşulan diğer bir dil ise Hurri lisanıydı. Hititler zamanında bugün Afşin’in bir kasabası olan Huni de önemli bir yerleşim yeriydi. Afşin Şehri Hititler döneminde TEGARAMA Bölgesinde bulunmaktadır. Tarihin aydınlanmaya başladığı dönem olarak kabul edilen M.Ö.(4000-6000) yıllarında Anadolu'nun çeşitli bölgelerinden yaşamakta olan İnsan grublarıdan birisi olan ve Tevratta Nuh Peygamberin oğullarından Yasefin torunlarından oldukları belirtilen TOGARMALAR/ TEGARAMALAR tarihin bilinmeyen zamanlarında gelerek Malatya ile Maraş bölgelerine yerleşmişlerdir. Tarihi kaynaklarda Malatya ve Maraş ile Kayseri'ye kadar TEGARAMA bölgesidir. Bu bölgeler M.Ö.4000 yıllarında TEGARAMA bölgesi içerisindedir. TEGARAMA bölgesinde çoğu tarihi kaynaklarda Afşin ( Arpasus-Arabissos) şehrinin eski Maraş bölgesi olduğu belirtilmektedir. İlçemiz Afşin M.Ö. 4000-6000 yıllarında Hititler tarafından kurulmuş büyük bir şehirdir. Hititler (Etiler) M.Ö. ( 4000-6000) yıl evvel Anadolu ve suriye' de Büyük Hitit İmparatorluğunu Kurmuşlardır. Hititlerin Anadolu'da bulunan şehirlerin bölgesinde bulunan Afşin burada adı geçen La (hu) Wazantiya (Lavanzantiya) yer adı genellikle Afşin Merkezinde bulunan Arabissos (Efsus) Höyüğü ile Afşin Merkezinde bulunan İkizin tepesi, Afşin Göz Göze-Gözüm Mağarası ve Afşin Yalak -Yatay Mağara-Afşin üçler Mağarası ile Afşin Sevin köyü Köroğlu mağaraları ile Tanır Kasabasında bulunan Yassı Höyük Afşin'de Karagöz Höyükleri ile Afşin'de 40 üzerinde bulunan bu höyükler 'den Büyük Hitit İmparatorluğu dönemindeki Afşin'in tarihinde belirttiğimiz gibi Karahöyük bu höyükler ile eşitlenmiştir. Bununla beraber Afşin III Hattuşili'nin eşi Pudu hepanın 'da Memleketi olması nedeniyle Afşin Şehri Lavanzantiyanın Kizzuwatna'da bulunmaktadır. Bu düşünceden yola çıkarak Lawazantiya bölgesinde Afşin (ARPASSUS-ARABİSSOS) şehrinin Ceyhan ovası'da dâhil Yukarı Ülke Sınırında olduğundan Afşin-Elazığ-Maraş-Malatya illeri Yukarı Hitit ülkesine dâhil edilmişlerdir. Bu durumda yukarı Ülke için oldukça büyük bir alan karşımıza çıkmaktadır. III Hatuşuli aynı zamanda yukarı ülkenin yöneticisi durumundaydı. III Hatuşili'nin savunma metnine göre abisi Hitit İmparatoru Hitit Kralı II Muwatalli krallığı döneminde kendisine yukarı ülkeye ek olarak İshupita,Marista-Markazi (Maraş) Hissashapa, Katopa, Hanhana ,Darahna (Darende) , Hatuna ,Durmitta, Pala, Tummama, Gassiya, Sapa, Huna, ARPASSUS (Arabissos-Efsus-Afşin) ayrıca Hakpis Istahara,Ülkelerini'de verdi. Batı Anadolu Hakmisise Amasya yada Mezifon ovası ile eşitlendiğinde III Hatuşili'nin nedenli büyük bir toprak parçasınahükmettiği daha iyi anlaşılmaktadır. Kahramanmaraş İl sınırının ortasından geçen Güneydoğu Toros Dağ silsilesi iki farklı coğrafik ve kültürel yapı oluşmuştur. Torosların kuzeyinde Afşin-Göksun-Elbistan Güneyinde ise Kahramanmaraş merkez,Pazarcık(Narlı) ve Türkoğlu ovaları Toros Güney ovaları Kahramanmaraş,Pazarcık (Narlı) Türkoğlu bu ovalar ile Maraş'ın düz ovalarında bir çok höyükler ile buluntular İlk Tunç Çağı M.Ö II yıl ve Hitit dönemi Çanak ,Çömleği bu bölgenin Kalkolitik dönemden başlayarak Suriye’ye kadar kültürel süreci paylaştığını görüyoruz. İlk Tunç Çağında Afşin Ovasında höyüklerde bulunan Portakal astarı, Çekik ağızlı kısa boyunlu şişgin ve omurgalı karınlı kap ve kacaklar bulunmuştur. Hititlerde Aslanların çok büyük önemi vardı Aslanların Ülkelerini koruduklarını inancı sahip olduğundan Hitit eserlerinde en çok Aslan ve Boğa Heykelleri görmekteyiz. İlçemiz Afşin'e bağlı Arıtaş kasabası höyüğünden çıkan Kahramanmaraş müzesinin bulunan Hitit eseri Aslan heykeli daha sonra İstanbul Şark eserleri müzesine götürülmüştür.Afşin ilçesi arıtaş Höyüğünden çıkartılan Üzerinde Hiyografik Hitit yazısı bulunan Aslan heykeli İstanbul şark eserleri müzesinde durmaktadır. İlk Tunç çağında Amik, Çukurova bölgesinde yoğun bir kullanım gördüğü anlaşılan Portakal kırmızısı mallar ile boz astarlı mallar bulunmuştur. Toros kuzey ovalarından Göksun-Afşin-Elbistan Güneydoğu Torosların kuzeyindeki alanlar Elbistan-Afşin ve Göksun ovaları ortalama 1100 metre yüksekliğinde geniş düzlükleri ovaları kapsar. Bu açıdan Orta Anadolu Elazığ-Malatya bölgesinde aynı yapısal özelliklere, kültürel yapıya sahiptir. Kuzey Ovalarının özellikle M.Ö. 2000 yılından başlayarak Mezopotamya orta Anadolu arasındaki ticaret yolu güzergâhında Afşin şehrinin önemli istasyonlarından biri olduğu anlaşılır. Elbistan Ovasında Ceyhan nehri, Afşin ovasında Hurman, Söğütlü ve Göksun suları bölgede zengin verimli tarım alanlarını bu çerçevede yerleşme yeri olduğunu göstermektedir. Büyük Hitit İmparatorluğu Döneminde Afşin Tarihinde belirttiğimiz gibi Hititler (Etiler) Afşin'e Arpa ekmişler bu yüzden Hititler Afşin'e ARPA şehri manasına gelen ARPASUS ismini koymuşlardır. Tohma suyu boyunca Darende-Gürün üzerinden Orta Anadolu’ya uzanan kuzey yolunun bir kolunun 'da Elbistan ovasından inerek Afşin Hurman suyu boyunca Sarız üzerinden Orta Anadolu'ya bağladığı diğer taraftan Elbistan-Afşin üzerinden gelen Göksun-Pınarbaşı-Sarız hattında orta Anadolu’ya bağlanır. Bu Güzergâhlar boyunca bu ovalarda Hitit Kaya anıtları ve Hitit döneminde önemli geçit yerleri olduğunu gösterir. 2009 yılı çalışmalarında Afşin'in Tanır kasabasından başlayarak güneye Ceyhan ırmağına dökülen Afşin Hurman suyu boyunca höyükler üzerinde yoğunlaşmıştır. Hurman suyu Afşin-Elbistan ovalarının Sarız üzerinden orta Anadolu'ya bağlayan ve bu günde kullanılan yolun güzergâhında belirtmiştir. Hititler döneminde bölgede yerleşme karakterinin yüksek olduğunu göstermektedir. Afşin İlçesi Tanır kasabasında bu gün bir orta çağ yapısı içinde çıkan yukarı boğaz bölgesinde kayalık zemine işlenmiş hiyografi, hiyeroglif yazı tespit edilmiştir. Yerden 2,70 metre yükseklikte hiyeroglif yazıt üzerinde alanda ise yere paralel uzanan 90 cm derinliğinde yöne 60.70 cm yüksekliğinde ve yaklaşık 8 cm uzunluğunda niş yer almaktadır. Afşin Tanır kasabasının yaklaşık 4 km güneyinde yer alan yassı höyük hurman suyu kıyısında dikkat çekicidir. Elbistan karahöyük ile aynı benzerliği göstermektedir. İki yerleşme arasında Hurman suyu aracılığı iğle bir bağlantının olduğu ve 22 km kuzey doğusunda yer alan yassı höyük yer almaktadır. Bu açıdan Afşin kilit noktasıdır. Gerek Afşin Tanır Yassı höyük ve Gerekse Elbistan Karahöyük Hitit yerleşme tipini İğde kasabası ile yansıtmaktadır. Afşin'de bulunan Gözpınarı (Göz deresi) suyu,Kızlarpınarı,Atlas suyu,Emirli çobanpınarı ve Afşin'de oluşan 3 zamanlı göl İlkçağlardan beri Afşin'in çok önemli bir şehir olduğunu göstermektedir. Hititler Afşin'in Binboğa dağlarında bol miktarda Gümüş madeni çıkartarak Kap,kacak yapmışlardır. Hititler Afşin'de uzun zaman yerleşik kalmışlardır. Afşin'de 40 üstünde höyük vardır. Afşin'in tarihi 10 yıllık tarihe sahiptir. Afşin'de aynı zamanda yer altı şehirleri bulunmuştur. Afşin Hitit Kralı Hatuşili'nin ülkesinde yer almıştır. Hititlerde Boğa tanrıyı temsil etmekteydi.Aslan ve Boğa kutsal saydıkları hayvanlardı.Yukarı Ceyhan bölgesi olarak Afşin-Elbistan-Göksun ilçeleri dahilinde çıkan sular ceyhana karışan sulardır. Bölgenin kuzeyinde Afşin Höyüklerinden toplanan boyalı çanak çömlek Afşin-Elbistan ovalarındaki gruplar ile Hitit kültürünün varlığını temsil etmektedir. Afşin Ovası Orta Anadolu ve Doğu Anadolu yukarı Fırat havzası ile tarihsel ve kültürel olarak aynıdır. Afşin'de Büyük Hitit İmparatorluğuna ve erken Hitit dönemi ile Geç Hitit dönemi eserler Afşin Höyüklerinden buluntular bunu ispat etmektedir. Afşin ovasında Hitit İmparatorluk çağına ait çok sayıda Çanak, Çömlekler ile Kap , Kaçak bulunmuştur. Afşin'in Anadolu Akdeniz'i yüzey taramasına göre Afşin M.Ö.4000-6000 yılları arasında kurulmuştur. Afşin'in Kuruluşu eğer Afşin'de tam Arkeolojik kazı yapılırsa Afşin'in Kuruluşu 6000 yılları olabilir. Fakat İsmail Kılıç KÖKTEN 'de yüzey taramasında Afşin'in Kuruluşunu M.Ö.4000 yıllarına inen zengin bir tarihi olduğunu belirtmiştir. Hellen ağzında -ssos biçimini alan bitiş, Türk ağzına uyarlanırken genellikle -sun yada -sın edilmiştir; bu konuda kitabın sonunda, "Genel Sonuçlar" bölümünde Hellen ağzının değiştirmediği -sa bitişleri, Türk ağzında çoğu kez son a'sını yitirmiş (örnek: Mylasa'dan Milâs), hatta bazan a'yı yitirdikten başka s'si de z olmuştur (örnek: Arpasa'dan Arpaz).Luwi dilinin "Yerleşim" (buradan: köy, kasaba, kent) anlamındaki ASSA/İSSA sözcüğüyle, ya da bunun Hellenleştirilmiş biçimi Assos/İssos sözcüğüyle türetilmiş adların, gördüğümüz bazı örnekleri (Yalnız A ile başlayan adlar arasından seçilmişlerdir): Abbassos Abessos Adessos Adopissos Adrasan Adrassos Agalassos/Ağlasun Agoressos Aigissos Akalissos Akarassos Akrasos Algbadessos Aliassos Alikarnassis Alikarnassos Alossos Amadassa Amamassos Amaseia Amisos Amnisos Andrasos Apaisos Apasa Arpasus-Arabissos-Efsus-Yarpuz-Afşin -Ardasa Argasa Ariassos Arlissos Arnissa Arpasa Arsissa Artymnessos Asia Assessos Assuva Attanassos.Afşin-Elbistan-Göksun Bölgesi, Hititlerden Kalma Luvi Dilini Kullandı!.. Bugün Kahramanmaraş Müzesi nde bulunan Maraş Aslanı Afşin (Arıtaş Kasabasında ) 'de bulunmuştur

ARAŞTIRMACI YAZAR
MUSTAFAKÖŞ

KAYNAKLAR
Prof Dr.İsmail Kılıç KÖKTEN AFŞİN GENEL TARİHİ VE BİLGİ.
Doç. Dr. İlyas GÖKHAN AFŞİN VE YÖRESİ TARİHİ
Yard Doç.Dr. Meltem DOĞAN ALPARSLAN ESKİ TÜRK ÇAĞ BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ANMED
Yard Doç Dr. Metin ALPARSLAN ESKİ TÜRK ÇAĞ BİLİMLERİ ENTİTÜSÜ ANMED
Suna İnan KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLER ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ

http://www.eshabikehfsehri.com