AFŞİN ULU CAMİ TARİHİ VE PİR ALİ
OĞLU MUHAMMED HAN
%20Camii.JPG)
OĞLU MUHAMMED HAN
İlçemiz Afşin’in çeşitli uygarlık dönemlerine ait tarihi eserleri vardır. Danişmendliler döneminde Afşin’imiz Alpaslan’ın oğlu Melikşah’ın yeğeni Melik Ahmet (Taylu) Kızılırmak ve yeşil Irmak bölgelerinde Danişmendli beyliğini kurdu. Selçuklular Afşin’e ayrı bir önem vermişlerdir.
Afşin 1143 yılına kadar Danişmendliler tarafından idare edilmiştir. Süleyman Şaha tabi oldu. Danişmendlilier döneminde bu bölgelerin Türkleştirilmesi için çok önemli adımlar atıldı. Anadolu bir Türk yurdu haline geldi.1071 -1178 yılları arasında Sivas Malatya, Kayseri,Maraş, Afşin ,Tokat,Amasya ,Konya bölgelerine yerleşmişlerdir. Anadolu Selçuklu devleti kurulunca Danişmendli beyliği Selçuklulara itaat edip danişmendli beyliği böylece tarihe karışmıştır. Anadolu da bir asra yakın hüküm süren Danişmendliler büyük şehirlerde Camiler, Medreseler ve pek çok hayır eserler yaptırmışlardır. İlçemiz Afşin şehrinde de Danişmend oğulları beylerinden Pir Ali oğlu Muhammed Han tarafından Afşin Ulu Cami yaptırılmış ve Afşin Ulu cami Odalarının birinde İlk medrese eğitimi verilmeye başlanılmıştır. Osmanlılar döneminde Halep Vilayet Salnamelerinde tutulan günlüklerde Halep Vilayetine bağlı bir kaza olan İlçemiz Afşin –Efsus şehrinin merkezinde Kerpiç yapıdan ibaret 1560 yılında Sultan Selim döneminde Danişmendlilerden Pirali oğlu Muhammeddin yaptırdığı Ulu Camiden bahsetmektedir. Cami, vakıf defterlerinde Efsus Mescidi adı ile kaydedilmiştir. Pir Ali veya Turaboğlu Camii adı ile de tanınmıştır. Cumhuriyet devrinde ise, Ulu Camii adı ile tanınmaya başlamıştır. Afşin'in merkezinde Dede Baba Mahallesindedir. Camiin kitabesindeki kayıtlara göre, Danişmendli aşiretinden Pir Ali oğlu Muhammed tarafından yaptırılmış ve 978 Kurban Bayramı / 5 Mayıs 1571 tarihinde ibadete açılmıştır. Cami, planı ve yapısı itibarı ile tipik bir Osmanlı eseridir. Üç sütun üzerinde bulunmaktadır. Bu sütunlar ile kuzey ve güney duvarlarının üzerine kurulmuş olan ve mihrabın dikine uzanan sivri kemerleri mevcuttur. Mihrabı ve minberi oldukça sadedir. Mihrabın iki tarafında ve üstünde pencereler bulunmaktadır. Camiin son cemaat yeri, sonradan yapılan tamirler sonucunda camiye bitişik bir mescid haline getirilmiş, bu kısımda devşirme sütun başlıkları ahşap direklerin kaidesi olarak kullanılmıştır. Camiin son cemaat mahalline sonradan eklenmiş olan mihrabın sağ tarafında bulunan bir kitabeye göre cami, 1130/1718'de Efsuslu Hacı Muhammed tarafından tamir ettirilmiş, Mescit'den esas mekâna girişi sağlayan kapı da bu tamir esnasında konulmuştur. Cami, son yıllarda yıkılarak yeniden yaptırılmıştır.1218/1706 tarihli bir buyrulduğa göre, bu tarihten önce camiin hitabetini yapmakta olan Seyyid Mehmed bin Himmet'in ölümü üzerine, oğulları Seyyid İsa ve Seyyid Himmet adlı şahıslar, babalarının yerine tayin edilmişlerdir.Camiin yapılışından sonra, gelirlerinin nereden temin edildiğini bilemiyoruz. Cami'in bu durumu ile ilgili ilk kayıtlara, XVII. yüzyılın sonlarında tutulan evkaf kayıt defterlerinde rastlamaktayız. Bu devirde tutulan 1100/1689 ve 1105/1694 tarihli vakıf defterlerindeki kayıtlara göre, o tarihlerde camiin yıllık geliri 360 akçe idi.1095 1 106/1695'de ise, günlük 8 akçe hesabı ile yıllık geliri 2880 akçeye çıkarılmıştı.1096 1218/1706 tarihli hitabet ciheti ile ilgili bir buyruldu kaydında, camiin hitabetini yapacak kimselere verilen 2, 5 akçenin Eshab-ı Kehf Vakfı'ndan ödenmesi gerektiği kaydedilmişti.109 Bu ifadeden, camiye vakıf tesis edilmediği, gelirinin yetersiz olduğu veya mevcut olan gelirlerin o tarihte kesildiği düşünülebilir. Nitekim XIX. yüzyılda tutulmuş olan vakıf defterlerinde camiin adının geçmemesi de bu fikri doğrular niteliktedir. Afşin-Efsus Şehri’nin Merkezinde bulunan Ulu camiinin son cemaat yeri 1717 yılında tamamlanmıştır. Camiinin ana mekanı Kuzey ve Güney duvarlarına sivri kemerlerle bağlanan üç sütunla netlere ayrılmıştır. Afşin-Efsus şehri XII yüzyılın birinci yarısının 1143 yılına kadar Danişmendliler tarafından idare edilmiştir. Afşin Yarpuz adını Dulkadiroğulları beyliği zamanında almıştır. Maraş Tahrir defterlerinden anlaşıldığına göre Afşin Osmanlılar idaresine 1522 yılında geçmiştir. Bu yıllarda Afşin henüz Efsus Efsus adını muhafaza ediyordu. Efsus yörenin en büyük şehri ve yerleşim yeri idi. Afşin şehrine Danişmend kabilesinden Pir Alioğlu Muhammed Han tarafından Hicri 928 Miladi 1560 yılında Zilhice ayında Süleyman oğlu İkinci Selim zamanında Pir Alioğlu Muhammed Han tarafından Afşin Ulu cami yaptırılmıştır. Allahın mağfiretini talep ederek yaptık ya Rabbi bu camide Namaz kılan Kuran okuyan itikafe giren mağfiret eyle ve rahmet kıl. Afşin merkezinde bulunan bu ulu camii 1407 yılında toprak yapı olan bu cami tamir görmüştür. Dulkadiroğulları beyi Alaüddevle Bozkurt bey zamanında Eshab-ı Kehfe ilk medrese açılmış böylece Afşin’de tarihte PirAlioğlu Muhammed Han Medresesi ve Eshab-ı Kehf medresesi olarak iki adet medrese bulunmaktaydı. Halep Vilayet salnamelerinde Namı diyar Meşhur Efsus şehrinde iki adet medrese olduğu belirtilmektedir. O zamanın medreseleri şimdinin Üniversiteleridir. Demekki Afşin’de daha önce iki üniversite Varmış. Piralioğlu camiinde metrese eğitimi 1905 yılına kadar devam etmiş bu yıldan sonra resmi devlet okulları açılmıştır. Pirali cami sinin odasının birinde açılan metresede Kuran, fıkıf,fizik,kimya,matamatik,felsefe,sosyoloji,tarih ve coğrafya eğitimleri verilmiştir. Piralioğlu Muhammed hanın ölüm ve dogum yılı bilinmemekte olup, türbesi Afşin şehrinin beyceğiz mahallesi postane caddesi üzerinde bulunan dükkanların arka kısmında bulunmaktadır. Türbe açıkta mermer taş ile yapılmış fakat türbe olarak aynı dede baba türbesi gibi ğüzel bir odanın yapılmasını Hatay vakıflar bölge müdürlüğünden bekliyoruz Afşin şehrimiz aynı zamanda yedilerin, evliyaların, şehitlerin bulunduğu bir yerdir. Piralioğlu Muhammed in kerametleri vardır. mezarının yanında bulunan evler bizzat şahit olmuşlardır Cuma akşamları ve mübarek gecelerde camiye gidip gelirken görenler var. Piralioğlu Muhammed de evliya yı kiramdan olup gereken hürmet ve izzeti gösterelim ve tüm Türkiye ye tanıtalım M.Ö 4000 yıllarına inen Afşin in zengin bir tarihi vardır Afşin liler olarak tarihimize sahip çıkıp tarihi eserlerimizi tahrip etmeyelim. İlçemiz Afşin’de bulunan dede baba türbesi bir Selçuklu eseridir. Piralioğlu Muhammed han türbeside bir Osmanlı eseri iken yıkılarak tahrip olmuştur. otobüslerimizin arka camına Eshab-ı kehf şehri yazarak afşinimizi daha iyi tanıtmış oluruz.
Araştırmacı Yazar: Mustafa KÖŞ
Kaynaklar : Çeşitli makaleler ve Halep vilayet salnameleri
Maraş Tahrir Defterleri
Yaşar BAŞ –Rahmi TEKİN Afşin ve Çevresinde Bulunan Osmanlı Vakıfları
Afşin 1143 yılına kadar Danişmendliler tarafından idare edilmiştir. Süleyman Şaha tabi oldu. Danişmendlilier döneminde bu bölgelerin Türkleştirilmesi için çok önemli adımlar atıldı. Anadolu bir Türk yurdu haline geldi.1071 -1178 yılları arasında Sivas Malatya, Kayseri,Maraş, Afşin ,Tokat,Amasya ,Konya bölgelerine yerleşmişlerdir. Anadolu Selçuklu devleti kurulunca Danişmendli beyliği Selçuklulara itaat edip danişmendli beyliği böylece tarihe karışmıştır. Anadolu da bir asra yakın hüküm süren Danişmendliler büyük şehirlerde Camiler, Medreseler ve pek çok hayır eserler yaptırmışlardır. İlçemiz Afşin şehrinde de Danişmend oğulları beylerinden Pir Ali oğlu Muhammed Han tarafından Afşin Ulu Cami yaptırılmış ve Afşin Ulu cami Odalarının birinde İlk medrese eğitimi verilmeye başlanılmıştır. Osmanlılar döneminde Halep Vilayet Salnamelerinde tutulan günlüklerde Halep Vilayetine bağlı bir kaza olan İlçemiz Afşin –Efsus şehrinin merkezinde Kerpiç yapıdan ibaret 1560 yılında Sultan Selim döneminde Danişmendlilerden Pirali oğlu Muhammeddin yaptırdığı Ulu Camiden bahsetmektedir. Cami, vakıf defterlerinde Efsus Mescidi adı ile kaydedilmiştir. Pir Ali veya Turaboğlu Camii adı ile de tanınmıştır. Cumhuriyet devrinde ise, Ulu Camii adı ile tanınmaya başlamıştır. Afşin'in merkezinde Dede Baba Mahallesindedir. Camiin kitabesindeki kayıtlara göre, Danişmendli aşiretinden Pir Ali oğlu Muhammed tarafından yaptırılmış ve 978 Kurban Bayramı / 5 Mayıs 1571 tarihinde ibadete açılmıştır. Cami, planı ve yapısı itibarı ile tipik bir Osmanlı eseridir. Üç sütun üzerinde bulunmaktadır. Bu sütunlar ile kuzey ve güney duvarlarının üzerine kurulmuş olan ve mihrabın dikine uzanan sivri kemerleri mevcuttur. Mihrabı ve minberi oldukça sadedir. Mihrabın iki tarafında ve üstünde pencereler bulunmaktadır. Camiin son cemaat yeri, sonradan yapılan tamirler sonucunda camiye bitişik bir mescid haline getirilmiş, bu kısımda devşirme sütun başlıkları ahşap direklerin kaidesi olarak kullanılmıştır. Camiin son cemaat mahalline sonradan eklenmiş olan mihrabın sağ tarafında bulunan bir kitabeye göre cami, 1130/1718'de Efsuslu Hacı Muhammed tarafından tamir ettirilmiş, Mescit'den esas mekâna girişi sağlayan kapı da bu tamir esnasında konulmuştur. Cami, son yıllarda yıkılarak yeniden yaptırılmıştır.1218/1706 tarihli bir buyrulduğa göre, bu tarihten önce camiin hitabetini yapmakta olan Seyyid Mehmed bin Himmet'in ölümü üzerine, oğulları Seyyid İsa ve Seyyid Himmet adlı şahıslar, babalarının yerine tayin edilmişlerdir.Camiin yapılışından sonra, gelirlerinin nereden temin edildiğini bilemiyoruz. Cami'in bu durumu ile ilgili ilk kayıtlara, XVII. yüzyılın sonlarında tutulan evkaf kayıt defterlerinde rastlamaktayız. Bu devirde tutulan 1100/1689 ve 1105/1694 tarihli vakıf defterlerindeki kayıtlara göre, o tarihlerde camiin yıllık geliri 360 akçe idi.1095 1 106/1695'de ise, günlük 8 akçe hesabı ile yıllık geliri 2880 akçeye çıkarılmıştı.1096 1218/1706 tarihli hitabet ciheti ile ilgili bir buyruldu kaydında, camiin hitabetini yapacak kimselere verilen 2, 5 akçenin Eshab-ı Kehf Vakfı'ndan ödenmesi gerektiği kaydedilmişti.109 Bu ifadeden, camiye vakıf tesis edilmediği, gelirinin yetersiz olduğu veya mevcut olan gelirlerin o tarihte kesildiği düşünülebilir. Nitekim XIX. yüzyılda tutulmuş olan vakıf defterlerinde camiin adının geçmemesi de bu fikri doğrular niteliktedir. Afşin-Efsus Şehri’nin Merkezinde bulunan Ulu camiinin son cemaat yeri 1717 yılında tamamlanmıştır. Camiinin ana mekanı Kuzey ve Güney duvarlarına sivri kemerlerle bağlanan üç sütunla netlere ayrılmıştır. Afşin-Efsus şehri XII yüzyılın birinci yarısının 1143 yılına kadar Danişmendliler tarafından idare edilmiştir. Afşin Yarpuz adını Dulkadiroğulları beyliği zamanında almıştır. Maraş Tahrir defterlerinden anlaşıldığına göre Afşin Osmanlılar idaresine 1522 yılında geçmiştir. Bu yıllarda Afşin henüz Efsus Efsus adını muhafaza ediyordu. Efsus yörenin en büyük şehri ve yerleşim yeri idi. Afşin şehrine Danişmend kabilesinden Pir Alioğlu Muhammed Han tarafından Hicri 928 Miladi 1560 yılında Zilhice ayında Süleyman oğlu İkinci Selim zamanında Pir Alioğlu Muhammed Han tarafından Afşin Ulu cami yaptırılmıştır. Allahın mağfiretini talep ederek yaptık ya Rabbi bu camide Namaz kılan Kuran okuyan itikafe giren mağfiret eyle ve rahmet kıl. Afşin merkezinde bulunan bu ulu camii 1407 yılında toprak yapı olan bu cami tamir görmüştür. Dulkadiroğulları beyi Alaüddevle Bozkurt bey zamanında Eshab-ı Kehfe ilk medrese açılmış böylece Afşin’de tarihte PirAlioğlu Muhammed Han Medresesi ve Eshab-ı Kehf medresesi olarak iki adet medrese bulunmaktaydı. Halep Vilayet salnamelerinde Namı diyar Meşhur Efsus şehrinde iki adet medrese olduğu belirtilmektedir. O zamanın medreseleri şimdinin Üniversiteleridir. Demekki Afşin’de daha önce iki üniversite Varmış. Piralioğlu camiinde metrese eğitimi 1905 yılına kadar devam etmiş bu yıldan sonra resmi devlet okulları açılmıştır. Pirali cami sinin odasının birinde açılan metresede Kuran, fıkıf,fizik,kimya,matamatik,felsefe,sosyoloji,tarih ve coğrafya eğitimleri verilmiştir. Piralioğlu Muhammed hanın ölüm ve dogum yılı bilinmemekte olup, türbesi Afşin şehrinin beyceğiz mahallesi postane caddesi üzerinde bulunan dükkanların arka kısmında bulunmaktadır. Türbe açıkta mermer taş ile yapılmış fakat türbe olarak aynı dede baba türbesi gibi ğüzel bir odanın yapılmasını Hatay vakıflar bölge müdürlüğünden bekliyoruz Afşin şehrimiz aynı zamanda yedilerin, evliyaların, şehitlerin bulunduğu bir yerdir. Piralioğlu Muhammed in kerametleri vardır. mezarının yanında bulunan evler bizzat şahit olmuşlardır Cuma akşamları ve mübarek gecelerde camiye gidip gelirken görenler var. Piralioğlu Muhammed de evliya yı kiramdan olup gereken hürmet ve izzeti gösterelim ve tüm Türkiye ye tanıtalım M.Ö 4000 yıllarına inen Afşin in zengin bir tarihi vardır Afşin liler olarak tarihimize sahip çıkıp tarihi eserlerimizi tahrip etmeyelim. İlçemiz Afşin’de bulunan dede baba türbesi bir Selçuklu eseridir. Piralioğlu Muhammed han türbeside bir Osmanlı eseri iken yıkılarak tahrip olmuştur. otobüslerimizin arka camına Eshab-ı kehf şehri yazarak afşinimizi daha iyi tanıtmış oluruz.
Araştırmacı Yazar: Mustafa KÖŞ
Kaynaklar : Çeşitli makaleler ve Halep vilayet salnameleri
Maraş Tahrir Defterleri
Yaşar BAŞ –Rahmi TEKİN Afşin ve Çevresinde Bulunan Osmanlı Vakıfları
