Afşin'de Okullaşma ve "Kışla" Denilen Efsus (Afşinbey) İlkokulu
Afşin'de Tarih araştırmaları yapan değerli öğrencim Mustafa Köş, Afşin Bey İlkokulunun bir fotoğrafının olup olmadığını telefonla sordu. Ben de olmadığını söyledim. Okulun fotoğrafı yok ama söz konusu olan okul hakkında hemşerilerimden edindiğim bazı bilgiler ve Osmanlı Arşiv belgesi var. Dağınık şekilde en az yirmi dosyanın arasında bunları toparlayarak hemşerilerimle paylaşmayı düşündüm.
Afşin'de asri mektep anlamındaki ilkokul Efsus İlk Mektebi adıyla 1905 yılında açılmış ve Ulu Camii'nin müştemilatı içindeki hücre adı verilen birkaç odalı binada öğrenim görmüştür. Bu binanın kapısı Ulu Camiinin ortasında büyük bir ceviz ağacı bulunan bahçesinin kuzeyindeydi. 1915 yılında Tehcir sonucunda Ermeni yurttaşların ayrılmasından sonra da ilkmektep binası olarak Kale dibindeki Okkuoğlu adlı Ermeni yurttaşın evi hizmet görmüştür (İsmail Yanar, Ömer Özsoy (Zop). 1933-1934 Öğretim yılında da 'kışla' adıyla anılan çatısı sonradan atılan taş bir binada eğitim ve öğretime başladığı bilgisi hemşerilerimizin büyüklerinden duydukları bilgilerle doğrulanmaktadır. "Rahmetli babam Kız Ali Efendi Hoca Kayseri'de Medresede okumuştur. Kayseri'de mütedeyyin insanlar kendisine çok ilgi gösterip iltifat ederlerdi. Rahmetli babamın Kayseri'de tanıdığı bir yüzbaşı varmış. Memleketinizde barınacak bir bina olsa askeri bir bölük verebilirdim, demiş. Babam, Efsus'a geldikten sonra Kışla denilen taş binanın onarımına önayak oldu". (Şükrü Özcan, 1923 Afşin doğ.) Bu bina Efsus İlk Mektebi olarak hizmet verdi. Bu 'kışla' adı verilen taş bina, Sultan Abdülaziz döneminde 1865-1867 yılları arasında Çukurova'daki konar-göçerlerin ve aşiretlerin yerleşik hayata geçirilmesi döneminde yapılmış bir bina olması kuvvetle muhtemeldir. Çünkü başında (askeri olarak) Derviş ve (idari olarak sorumluluğu üstlenen) Ahmet Cevdet Paşaların bulunduğu Fırka-i Islahiye Ordusunun ortaklaşa uyguladıkları (M. Fatih Sansar, Fırka-i Islahiye ve Osmaniye) bir iskan hareketiydi. Yörüklerin iskanı projesi içinde bazı aşiret reislerinin yerleşik hayata geçip medeni hayattan memnuniyetlerinin ifadesi olarak yerleştikleri beldelere askerlerin barınması için kışlalar yaptırdıkları belirtilmektedir. (BA., 1284 (1868) tarihli belge).
"1853 yılında Kırım Savaşı sırasında devletin asker sıkıntısı çekmesi sebebi ile Adana, Maraş ve Kozan dağları arasında kalan bölgedeki aşiretlerden asker talep edilmişti. Ancak bu istek bölgedeki aşiretlerin devlete muhalefetleri nedeniyle gerçekleşemedi. Savaştan sonra Osmanlı Hükûmeti hem orduya yeni asker kaynakları temin etmek, hem de bölgeyi itaat altına alıp güvenliği sağlamak, eşkıyalığa son vermek, vergileri düzenli bir şekilde almak ve birçok karışıklığa yol açan konar - göçerleri yerleşik hayata geçirip ziraata teşvik etmek için 1865'te Fırka-i Islâhiye Birliğini kurdu. Fırka-i Islâhiye'nin faaliyet sahası; İskenderun'dan Maraş ve Elbistan'a, Kilis'ten Niğde ve Kayseri'ye, Adana Eyaleti'nden Sivas Eyaleti sınırına kadar olan bölgeyi kapsıyordu. Fırka-i Islâhiye'nin başına Dördüncü Ordu Kumandanı Derviş Paşa, halkla ilgili idarî işleri görmek üzere de Ahmed Cevdet Paşa tayin edildi. Ahmed Cevdet Paşa bölgenin valiliğine atanırken sınırları belli olmayan Maraş Eyaleti yeniden kuruldu. (Bkz. http://www.maliye.gov.tr/defterdarliklar/Kmaras/ilimiz/06.htm.2011).
İşte Efsus'taki söz konusu binanın bu şekilde yapılmış bir askeri kışla olması kuvvetle muhtemeldir. 1895 yılında İkinci Ordu-yı Humayun'a mensup Redif Yirmibeşinci Karahisar Alayı Miralaylığına Redif Yirmisekizinci Efsus Alayı Kaymakamı Yusuf Ziya Bey'in terfian tayin edildiğini (BA., 1311 (1895) L 17 1) belirten bu belgeden o dönemde Efsus'ta 28. Efsus Alayının olduğunu öğreniyoruz. Efsus'tan Yusuf Ziya Beyin ayrılmasından sonra muhtemelen bu 28. Efus Alayı işlevini bitirmiş ve bina savaş yıllarının imkânsızlık ve yoklukları içinde bakımsız kalarak sadece taş duvarları kalmıştır.
Redif teriminin sözcük anlamı, daha sonra, arkadan gelen anlamındadır. Terim anlamı ise, Osmanlı Devleti'nin son döneminde, 14 yıl süren, gerektiğinde, silâhaltına alınacak askerlerin ihtiyatlık devresini belirleyen askerlik durumu. Redif sözcüğü, 'Kışlanın önünde redif sesi var' diye bizim Türkülerimize de girmiştir.
Efsus İlk Mektebi, 1944 yılında Efsus ilçe olup Afşin adını alınca, Afşin Bey İlkokulu adını alır. Halen de bu isimle yeni binasında eğitim öğretim faaliyetini sürdürmektedir. Ancak 1865-1867 yıllarında yapılıp 1934 yılında harap haldeyken onarım görüp 1972 yılına kadar İlk Okul binası olarak hizmet görmüş 1975'te de yıkılarak şimdiki betonarme bina yapılmıştır.
