Diabetes mellitus(DM) , halk diliyle şeker hastalığı insülin yokluğu,eksikliği veya insülinin hedef organlara etkisindeki defektler sebebiyle karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmalarındaki bozukluklar ile karakterize bir hastalıktır.Akut ve kronik komplikasyonlar ile seyreder.
Ülkemizde DM hasta sayısı katlanarak artmaktadır.Hastalığın Tip 1 ve Tip 2 çeşitleri vardır ve Tip 2 önlenebilir olmasına rağmen yalnız Türkiye’de 8.5 milyon tanı almış hasta bulunmaktadır. Tanı konulmayan hastalarla beraber toplamda 12 milyondan fazla olduğu tahmin edilmektedir.Bunun yanında küresel sağlık harcamalarının %10’u DM hastalığına aittir ve bu 760 milyar Amerikan dolarına tekabül eder.
Sayılar bu kadar ciddiyken ve katlanarak artarken farmakolojik tedavinin yanı sıra egzersiz ve fiziksel olarak aktif hayat hastalığın önlenme ile tedavisinde büyük önem taşır.
Egzersizin direkt etki mekanizması kas hücreleri tarafından glukozun kullanılarak kandaki düzeyi azaltması,insülin duyarlılığını artırarak insülin direncini düşürmesidir.Bununla birlikte kullanılan insülinin de etkisini artırması,keton oluşumunu azaltması,kronik komplikasyonları önlemesi,fonksiyonel düzeyi artırması,lipid metabolizmasını düzenlemesi,kilo kontrolü sağlaması,iyi ruh halini artırması,ek hastalık riskini önlemesi gibi önemli sonuçları vardır.Egzersiz yapan şeker hastalarında uzun dönemde ortaya çıkan komplikasyonların da belirgin ölçüde azaldığı gözlenmiştir.
Şeker hastalarında egzersiz mutlaka kontrollü olmalıdır.Hekimden ‘egzersiz yapabilir’ onayı alan DM hastaları egzersizin süresi,sıklığı,yoğunluğu ve tipini fizyoterapiste danışmalıdır.Detaylı değerlendirme sonucu fizyoterapist tarafından egzersiz reçetesi hazırlanır.Değerlendirmede sıklıkla gözden kaçırılan duyu değerlendirilmesine önem verilmelidir.Egzersiz planı kişiye göre hazırlanır fakat tüm hastalar için ortak olan kurallar da vardır.Bunlar;
1)Egzersiz planlanmasında genellikle büyük kas grupları hedef alınır.(yüzme, koşma,yürüme,bisiklete binme gibi.)
2)Şeker hastası çocuklarda egzersiz oyuna entegre edilir.
3)Haftada 3-4 kez 30-40 dakika hedeflenir.Yeni başlayan hastalarda 10 dakika ile başlanır ve süre kademeli artırılır.Isınma ve soğuma evresi unutulmamalıdır.
4)Aşırı sıcak veya soğuk ortamda egzersiz önerilmez.
5)Sıvı alımı sağlanmalıdır.
6)Açken ve gece geç saatlerde egzersiz yapılması önerilmez.Hipoglisemiyi(kan glukoz seviyesinin normal değerlerin altına düşmesi) tetikler.Hipoglisemi atakları 24-48 saat içerisinde de görülebileceği için egzersiz sırasında fark edemeyebilirsiniz.
7)Beta bloker kullanan kalp hastalarında yoğun egzersiz hipoglisemiyi tetikler.Şeker hastalığına ek kalp hastalığı olan bireylerde yoğun egzersiz önerilmez.
8)Egzersiz yemekten 1-2 saat sonra yapılmalıdır.Egzersiz öncesi kan glukoz düzeyi ölçümü yapılır.100-120mg/dl’den az ve 250mg/dl’den fazla çıkan hastalarda egzersiz önerilmez, kontraendike olarak değerlendirilir.
9)Egzersiz uzayacak veya yoğunluk artırılacaksa ek karbonhidrat alınmalıdır.Her 30 dakika için 25-30 gr ek karbonhidrat önerilir.
10)Egzersiz sırasında aktif kullanılacak bölgeye insülin yapılması önerilmez.Hipoglisemiye neden olabilir.
11)Çok yoğun ve yüksek ağırlıklarla yapılan egzersizler hiperglisemiyi(kan glukoz düzeyi normale göre yükselmesi) tetikleyeceği için önerilmez.
12)Keton bulunan hastalarda egzersiz önerilmez.(idrarda keton bulunması,ağızdan aseton kokusu gelmesi ,aşırı susuzluk gibi belirtileri bulunur.)
13)Retinopati,nefropati gibi ciddi komplikasyonları bulunun hastalarda çeşitli çalışmalar mevcuttur.Şahsi fikrim günlük hayatta fiziksel aktiflik teşvik edilmesi ve belirli aralıklar ile gözetim yapılmasıdır.
14)Amputasyonların %40-60’ı şeker hastalığı temellidir.Bu sebeple fizyoterapistiniz ayak duyu değerlendirmesi yapmalı ve ayakkabı seçimini bu sonuca göre yapmalısınız.
Egzersizin yanı sıra günlük hayatınızda fiziksel aktifliğinizi artırmayı hedefleyebilirsiniz.Asansör yerine merdiven kullanarak,otobüste bir durak önce inerek veya bir durak sonra binerek,yürüme mesafelerinde araba kullanmayarak küçük değişiklikler ile aktifliğinizi artırabilirsiniz.Önemli bir uyarı olarak egzersiz sırasında solunum sıkıntısı ,göğüste sıkışma, mide bulantısı ,aşırı susuzluk hissi,aritmi(kalpte ritm bozukluğu),baş dönmesi , ağrı gibi semptomların egzersizi sonlandırma kriterleri olduğunu unutmayın.
Hareketle kalın.
