1520- 1566 KANUNİ DÖNEMİNDE AFŞİN

1520- 1566 KANUNİ DÖNEMİNDE AFŞİN

Bu gün Kahramanmaraş İline bağlı büyük bir İlçe olan Afşin tarihi gelişimi içerisinde büyük ticaret yollarının ve askeri yolların geçtiği, orduların kışladığı ve uğradığı yer olmuştur. VII asrın ortasından X asrın sonuna kadar her sene Anadolu’ya yapılmakta olan İslam gazaları neticesinde Müslümanlar Anadolu’yu yakın görüp tanıma fırsatı bulmuşlardır. Afşin bölgesi bu gazaların ilk hedef yerlerinden birisi idi. Çok defalar gazilerin ziyaretgâhı olan Afşin-Efsus 1085 yılında Anadolu Fatihi Süleyman Bey Kutalmışın emirlerinden Emir Buldacı tarafından fethedilir. Afşin bölgesi Müslümanlar ve Hıristiyanlar arasında birçok mücadeleye sahne olur. Malazgirt Zaferinden sonra bölgede zaman, zaman Bizans-Selçuklu daha sonraları Selçuklu-Danişmendli, Moğol –Memluklu ve Osmanlı Memluklu çatışmaları görülür. Anadolu’da İlhanlı hâkimiyetinin sona ermesinden sonra Afşin- Elbistan ve Maraş bölgesi Dulkadirli Türkmenlerinin eline geçer ve bölgede Dulkadirli beyliği kurulur. (1337).Anadolu’da Türk birliğini sağlamak için çaba sarf eden dönemin kudretli padişahı Yavuz Sultan Selim, Memluk devleti ile aralarında uzun bir zamandır İhtilaf meselesi olan ve Çaldıran seferi sırasında gerekli yardımı göstermeyen Dulkadirli beyliğini sefer dönüşünde Osmanlı topraklarına katar. Afşin Hurman Kalesi’nin ise eski ismi Sobagene’dir. Kale, buradan geçen kervan yolunu ve üç boğazı kontrol etmek için yapılan önemli bir stratejik merkezdedir. Kalede Selçuklular dönemi izleri de vardır. 1277’de Sultan Baybars, bu kaleyi Hıristiyanlardan almıştır. 1500 Yılı Maraş Beylerbeyliğinin Haritasına Maraş Beylerbeyliğinin sınarları; 1-Malatya Sancağı, 2-Zamantı Kazası (Pınarbaşı) , 3-Hıns-ı Mansur (Adıyaman), 4-Besni, 5-Ayıntap (Gaziantep),6-Efsus(Afşin),7-Elbistan, 8-Göksun, 9-Andırın, 10-Zeytun, 11-Karsı Zülkadiriye (Kadirli) ,12-Bulanık, 13-Bahçe,14-Haruniye(Düziçi), 15-Tiyet(Hassa), 16-İslahiye Olmak üzere birçok yerleşim yerlerinden oluşmaktaydı.1515-1522 yılına kadar özel bir statü ile idare edilen Maraş-Afşin-Elbistan havalisinde bir süre sonra Merkezi Maraş olmak üzere Malatya, Antep, Zülkadriye ve Sümeysat ‘da içine alan Dulkadirli beyliği oluşturulur. 1520 Yılında Binboğa Yörük Türkmenleri Binboğa dağlarının doğusuna Efsus (Afşin) –Elbistan Hunu, sevin ve Kötüre köylerine gelerek yerleşmişlerdir. Afşin-Elbistan ise bu dönemde Maraş eyaletine bağlı Maraş sancağını oluşturmaktadır.Afşin’imizin Tarihteki isimleri Hititler döneminde Arpasus, Asurlular ve Romalılar döneminde Arabissos. Bizanslılar döneminde Aramisos, İslam Kaynaklarında Efsus’tur. Namı diyar Meşhur Afşin (Efsus) Şehri Selçuklular tarafından fethedilmiştir. Selçuklular ve Osmanlılar döneminde resmi ismi Efsus yöresel ismi Yarpuz olmuştur. Kent Dulkadirliler ve Osmanlı döneminde Efsus olarak tanındı. Türkiye Cumhuriyetinde 1945 yılına kadar Efsus ismi ile anılmıştır. Efsus ismi ile Efsus Belediye Reisliği mührü ve kaşelerini resmi evraklarda kullanıldığını gösterir asıl belgeler elimizde bulunmaktadır. Bu İsim Arap kaynaklarında daha sık olarak görülen diğer isim el-Efsus'tur. Osmanlı kayıtlarında da bu isim kullanılmış ve kentin resmi adı 1945'e dek Efsus olagelmiştir. Tarih boyunca Afşin çeşitli kavimlerin dillerinde başka, başka isimler altında söylenen söz konusu şehrin Afşin adını alması çok yakın tarihe aittir. Afşin 7 defa şiddetli deprem geçiren ve çeşitli orduların yağmasına, taarruzuna uğrayan Efsus yeryüzünden silinmiş Nahiye haline gelmiştir. Hitit, Asur, Pers,Frigyalılar, Makedonya, Roma ve Bizanslılar yöreye egemen olmuşlar, zaman zaman da Arap akınlarına uğramıştır. Roma döneminden suyolları, duvar kalıntıları Tanır Köyü’nde günümüze kadar gelebilen eserlerdir. İlçeye 35 km. uzaklıktaki Kaşanlı Köyü’nde bulunan kaya kabartması ve şapel Bizans döneminden kalmadır. Roma ve Bizans dönemlerinde Arabisus ismi ile tanınan Afşin’e Selçuklular yerleşmiş ve günümüze ulaşan bazı yapıları da bunu kanıtlamaktadır. Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Seferi sırasında 1514’te, Dulkadiroğulları beyliğini ortadan kaldırmasından sonra 1515’te Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde Efsus ismi ile tanınmıştır. I.Dünya Savaşı sırasında önce İngilizlerin, ardından da Fransızların işgaline uğramıştır. Yerel milis teşkilatı Fransızlarla ve onların yanında yer alan Ermenilere karşı savaşmıştır. Lozan Antlaşmasından sonra, Fransızlar burasını terk etmişlerdir. Kuruluş tarihinin Hitit´lere kadar (M.Ö.4000) uzanan Afşin Çevresinin M.Ö 750 yıllarından itibaren Asur egemenliğine girdiği bilinmektedir, M.Ö. 546 tarihinde Perslerin (İranlılar) daha sonra M.Ö. 333 tarihinde ise Makedonyalıların egemenliğine giren yöre Roma çağında canlı bir ticaret merkezi olmuştur. Afşin, Roma imparatorluğunun yıkılmasından sonra Bizans toprakları haline gelmiş, bölgeye zaman zaman Araplar hâkim olmuşlardır. 1071 tarihinde Malazgirt zaferi ile Anadolu da yerleşmeye başlayan Oğuz Türklerinin bölgeye yönelen kolu, Afşin bey komutasında, Bizans egemenliğine son vererek, bölgede Selçuklu egemenliğini tesis etmişlerdir Dulkadir Beyliğinden sonra 1572 tarihinden itibaren Osmanlı egemenliğine giren Afşin, 02.08.1944 gün ve 4642 sayılı kanunla 1944 yılında ilçe merkezi olmuştur. Osmanlı Arşiv kayıtlarına göre 1500-1540 Yılında -Efsus Sancağı şöyle oluşmaktaydı.

1-Nahiye-i Efsus –Yarpuz.

2-Nahiye-i Karagöz

3-Nahiye-i Hurman

4-Nahiye-i Azgıt (Izgın)

5-Kocabat Kaşanlı olmak üzere Efsus şehri 1500 -1540 yıllarında 5 adet Nahiyeden oluşmaktaydı.

Nahiyenin Adı	Mahallesi	Köyü	Mezrası
Efsus –Afşin (Şehri)	3	70	60
Hurman	-	17	32
Karagöz	-	15	5
Azgıt-Izgın	-	10
Kocabad Kaşanlı	-	23	-
TOPLAM	3	135	97

Efsus Nahiyesi merkezinde 3 Mahalle olup bu Mahalleler Pınarbaşı, Dedebaba, Kale mahalleleri olup, Efsus –Yarpuz Nahiyesinde Kabaklar,(Cerid Taifesinden), Elmalar,Ağcakoyunlu, Sarı baş, Boynu yoğunlu cemaatleri, Ebu leyli cemaatı bulunmaktaydı. Nüfus itibariyle Efsusta en kalabalık Mahalle Pınarbaşı mahallesidir.1527 yılı Tahrir Defterlerine göre Efsus’ta Dedebaba Mahallesinin Yıllık 1218 Akçe geliri vardı.

Efsus Şehri Mahallelerinde Tahmini Nüfus

	Mahalleler	Hane	Mücerrid	Muaf
	Dedebaba	948	90	7
	Pınarbaşı	1200	180	5
	Kale	678	140	8
	Toplam	2826	310	20

Nahiyelerdeki Tahmini Nüfus

	Nahiyeler	Hane	Mücerred	Muaf
	Efsus-Yarpuz (Şehri)	4942	700	660
	Hurman	800	177	20
	Karagöz	350	60	2
	Azgıt-Izgın	240	49	1
	Kocabad Kaşanlı	300	50	37
	Toplam	6632	1036	720

Efsus-Afşin şehrinin 1520 yılında toplam Nüfusu 31.160 dır. Efsus şehri daha sonra meydana gelen şiddetli deprem sonucunda 1525 yılında Yarpuz Nahiyesi olarak Kahramanmaraş Kazasını oluşturan önemli yerlerden biriydi.1525 Yılında Adana Vilayetine bağlı olan Maraş Kazasını kuzeyde Afşin-Efsus-Yarpuz, Elbistan, Pazarcık, Göksun, Zeytun nahiyeleri ile Maraş’ın çevresinde bulunan diğer nahiyeler olmak üzere Maraş Kazasının 20 adet nahiyesi bulunmaktaydı. Daha sonra Yarpuz Nahiyesi daha sonra idari yapılanma ile 1540 Yılında Elbistan Kazasına bağlanmıştır. 1540 yılında Efsus Nahiye haline geldiğinden yörede bulunan Nahiyeler birleştirilerek Elbistan kazası adı altında birleştirilir. Afşin (Efsus) Yarpuz Nahiyesi olarak 1540 yıllarında Elbistan kazasını oluşturan Nahiyelerin içerisinde en büyük şehir Efsus-Yarpuz Şehridir. Buna rağmen yörenin 10.321 Nüfusu ile Yarpuz –Efsus Nahiyesi yörenin en büyük Nahiyesi idi. ) Çalışmaya esas teşkil eden ve Başbakanlık Osmanlı arşivi tapu tahrir kataloğu 419 numarada kayıtlı tahrir defterine göre Elbistan kazası Nahiye-i Elbistan, Nahiye-i Ahsaendere (Göksun) Nahiye-i Yarpuz, Nahiye-i Nurhak, Nahiye-i Nergele, Nahiye-i Sarsab, Nahiye-i Hurman (Efsus’a) bağlı, Nahiye-i Aynül Arüs, Nahiye-i Mancılık, Nahiye-i Çomak Pazarı, Nahiye-i İnce olmak üzere toplam 11 nahiyeden oluşmaktadır. Afşin-Efsus hiçbir zaman Elbistan’a bağlı küçük bir köy olmamıştır. Sadece Efsus-Afşin geçirdiği şiddetli depremler ve savaşlardaki yağmalar sonucunda Elbistan’a bağlı Nahiye olmuştur. İlçemiz Afşin Tarihine bir bakarsak Doğu Romanın Başkenti Afşin şehrini bir bakıyoruz şehir, bir bakıyoruz Nahiye olarak görürüz. Selçuklular döneminde Efsus Sancağı olarak geçmektedir. 1520 yılı Kanuni döneminde İlçemiz Efsus-Afşin şehirdir aynı zamanda Efsus Sancaktır ve bazı Osmanlı kayıtlarında Efsus sancağı olarak geçmektedir. Yine İlçemiz Afşin’e ait Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı kataloglarında ve haritalarda 1500 yılında Afşin İlçemiz Kazadır. Afşin’imizin 514 yıllık kaza olduğu belgelenmiştir. Afşin Eshab-ı Kehf Külliyesine gönderilen Osmanlıca fermanlar ve Beratnamelere ait Vesikalarda Efsus Kazası Hanedanlığı olarak kayıtlarda geçmektedir.

ARAŞTIRMACI YAZAR

MUSTAFA KÖŞ

KAYNAKLAR

Doçent Dr İbrahim SOLAK Elbistan Kazasında Yerleşim ve Nüfus

Doçent Dr.İlyas GÖKHAN Afşin ve Yöresinin Tarihi Önemi

Ali AFŞAROĞLU Eshab-ı Kehf ve Rakıym adlı Eser

Prof Dr Faruk SÜMER Eshabül-kehf adlı Eser

Afşin’e ait Osmanlı Padişahları Fermanları ve Beratnameleri

Afşin’e ait Çeşitli Makaleler

Yaşar BAŞ-Rahmi TEKİN Maraş Vakıfları Osmanlı ve Dulkadirli Dönemi