Afşin İlçesi Sevin Dikmem Tepesinde bulunan Roma Rasathanesi ve Dikmen Tümülüs’ü.jpg)
İlçemiz Afşin’de Sevin köyü dikmen tepesinde bulunan Rasathane anlam olarak Gözlem evi anlamına gelir. Romalılar tarafından yapılan Rasathane Her çeşit değişikliği gözlemlemek, veriler toplamak, incelemek için kurulmuştur. Aynı zamanda tarihi kayıtlarda dikmen Tümülüs’ü olarak geçmektedir. Romalılar tarafından Afşin’e kurulan rasathanenin tarihi Babil, Eski Yunan ve Mısır Medeniyetlerine kadar uzanır. Bu devirlerde rasathanelere önem verilmesi dini törenlerin ve ibadetler ile Yağışlar, Mevsimlere göre yapılacak tarımın zamana bağlı olmasından ileri gelmektedir. Verimli toprakları ve uygun iklim şartları nedeniyle çok eski zamanlardan beri yoğun göçe sahne olmuş Mezopotamya, birçok farklı kültür ve halkın karıştığı bir bölge olmuştur ve bu nedenle de medeni gelişime sahne olmuştur. Bilinen ilk okuryazar topluluklara ev sahipliği yapmış bölgede birçok medeniyet gelişmiştir ve bu sebeplerden Medeniyet(ler) Beşiği olarak da anılmıştır. Hiçbir zaman Mezopotamya olarak anılan belirli bir siyasi mevcudiyet olmadığı gibi sınırları belirli bir bölge değildir. Basit anlamda Yunan tarihçileri bu bölgeyi anmak için bu ismi anmışlardır. Afşin ovası verimli bir tarım ovası olduğundan ve aynı zamanda İpek ile Baharat yollarının üzerinde olduğundan Romalılar buraya rasathane yapmışlardır. İnsanlık eski çağlardan beri gökyüzünü izlemekten hep hoşlanmış, bu merak dolu gözlemlerinden yola çıkarak takvimler oluşturmuş, denizler için yol haritaları yapmış, mevsimlere göre yaşamsal geleneklerini belirlemiş. Hatta tarih boyunca gök cisimlerinin konumları ile şanlarını, kaderleri arasında bağlantılar kurmaya çalışmıştır. Sümer, Sümerliler, M.Ö.3500-M.Ö. 2000 yılları arasında Güney Irak'ta (Mezopotamya) yerleşik olan, medeniyetin beşiği olarak bilinen coğrafi bölge ve medeniyet. Mezopotamya’da ortaya çıkan sayısız medeniyetin temelini Sümerliler atmıştır. Ayrıca yazı ve astronomi de ilk kez Mezopotamya'da Sümerlilerde ortaya çıkmıştır. Genel kanı Sümerlilerin çağdaşı olan halklarla yakın etkileşimi sonucu benzerliklerin olduğu yönündedir. Sümerler, Arapların da bağlı olduğu Sami halkının bir parçası olmalarına rağmen, Sümer Devleti Sami olmayan bir topluluk tarafından kurulmuştur. Mezopotamya’da yaşayan birçok farklı kavimden ilk öne çıkan ve daha sonraki medeni oluşumların temelini atan Sümerlilerdir. Gerek yazı, dil, tıp, astronomi, matematik, gerekse din, fal, büyü ve mitoloji gibi alanlarda ilk öne çıkan ve bilinen toplum Sümerlilerdir. "Yaratılış" ve "Tufan"a ilk kez Sümerlilerde rastlanır. Sümer döneminde 21'i büyük olan yaklaşık 35 büyük şehir ve kasaba vardı. Bunlar arasında Kiş, Nippur, Zabalam, Umma, Lagaş, Eridu, Uruk ve Ur sayılabilir. Mezopotamya bölgesi Dicle ve Fırat nehirleri arası bölgeye verilen isimdir, iki nehir arası anlamına gelir. Sümerler astronomi ile yakından ilgilenmişlerdir. Yüksek tapınakları dini işlevinden ayrı olarak rasathane aracı olarak ta kullanılmıştır. Mısır piramitleri ile aynı dönemde yapılan bu kule-tapınaklar arasında birtakım benzerlikler vardır. Heykellerinde, çoğunlukla ellerini göğsünün üstünde kavuşturmuş, tüylü bir kürk giymiş, tapınan insan figürleri tasvir edilmiştir. Kabarma konularında dönemin politik olaylarına yer verilmiştir. İslamiyet ile birlikte kabul edilen Hicri –Kameri takvimde tüm kutsal günler ve ibadet vakitleri Ay ve Güneşin gökyüzündeki konumuna göre tarif edilir. İlim tarihinde müessese olarak arzu edilen şekliyle ilk rasathane, İslam dünyasında görülür. Rasathaneleri İslam medeniyeti ortaya koyup geliştirmiş, dünya kültür ve medeniyetine sunmuş, bu yolun öncülüğünü, kılavuzluğunu yapmıştır. Rasathanelerin, tam teşkilatlı olarak, uzun yıllar devamlı ve sistemli çalışacakları için büyük masraflara ihtiyacı vardır. Bu sebepten, incelendiğinde bu binaların hükümdar ve devlet adamları tarafından kurulduğu ve desteklendiği görülür. 829 senesinde Halîfe El-Me’mun Bağdat’ta astronomi rasathanesi kurdurdu. 877 senesinde ise El-Battanî kurduğu rasathanede astronomi tabloları hazırladı ve ekinoks açılarını hassas bir şekilde yeniden hesap etti. İlçemiz Afşin bir Mezopotamya toprağı olarak Doğu Anadolu Bölgesi’nin batısını oluşturur. Yukarı Fırat Nehri havzasını içine alır. Yüzölçümü en büyük olan bölümdür. Genel olarak dağlık olmakla birlikte geniş çöküntü ovaları da yer alır. Afşin önemli ovalardandır. Bölgede tarım alanlarının en fazla olduğu bölüm Yukarı Fırat Bölümü’dür. İklim şartlarının diğer bölümlerden daha elverişli olması tarım ürünlerinin diğer bölümlerinden fazla yetişmesine neden olmuştur. Afşin, Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl ovalarında yoğun olarak tarım yapılır. Bu bölümde ovalar çevresinde ve plâtolarda küçükbaş hayvancılık yapılır. Ülkemizde maden çeşitliliğin en fazla olduğu bölüm, Yukarı Fırat bölümüdür. Afşin Linyitleri en zengin yataklarıdır. Yukarı Fırat Doğu Anadolu Bölgesi’nde endüstrinin en fazla geliştiği bölümdür. Termik santral (Afşin-Elbistan- Kahramanmaraş),tır. Tarihte de Romalılar Afşin şehrine Roma barajı olarak Büğet su sarnıcını yapmışlardır. İlçemiz Afşin Romalılara Başkentlik yaptığından ve ayrıca Afşin’e Hititler –Etiler Arpa ekmişler Arpa şehri manasına gelen Afşin’e Arpasus ismini koymuşlardır. Kahramanmaraş ilimizde 54 adet höyük bulunmaktadır. Bu höyüklerden 30 adeti Afşin'imizin toprakları içerisindedir. Yukarı cahan bölgesinde Afşin şehrinin önemi çok büyüktü. Romalılar Afşin şehrinin Verimli topraklarında tarım için ve ayrıca Afşin şehri İpek ve Baharat yolu üzerinde olmasından dolayı Afşin’in Sevin Köyü dikmen tepesine Rasathane-Gözlem evini kurarak çeşitli Tabiat ve diğer tarihi olayları gözlem altına alarak Afşin şehrinin verimli topraklarını kontrolleri altında tutmuşlardır. Afşin-Efsus şehrimiz Germanicia ile birlikte bölgenin en önemli şehirlerinden biridir.Efsus-Afşin'in Tanır daki büyük suyun her tarafı roma zamanında yontma taşlarla mükemmel bir hale getirilmiştir. Afşin Elbistan-Göksun arasında pek çok höyük bulunmaktadır. Prof. Dr. İsmail Kılıç KÖKTEN ve Prof.Dr.Tahsin ÖZGÜÇ Efsus-Afşin'in Tanır Köyünde bulunan pınarların önlerinde yükseltilmiş yuvarlak kalın duvarların Roma döneminde yapılmış Türkiye'nin ilk kaynak barajlarının olmasının kuvvetle muhtemel olduğunu her iki bilim adamı bunu belirtmekte ve ayrıca Prof.Dr.İsmail Kılıç KÖKTEN Anadolu da bir çok Vilayet gezdiğini Maraş kadar suyu bol olan bir yer görmediğini ifade etmektedir. Afşin’deki Sevin köyü dikmen tepesinde bulunan Roma dönemi Rasathane Efsus/Afşin'in Roma imparatorluğu zamanında önemli bir yerleşim merkezi olduğu anlaşılmaktadır. Yine Ömer Hayyam ‘da Rasathaneler hakkında çeşitli çalışmalar yaparak En büyük eseri Cebir Risalesidir. On bölümden oluşan bu kitabın dört bölümünde kübik denklemlerini incelemiş ve bu denklemleri sınıflandırmıştır. Matematik tarihinde ilk kez bu sınıflandırmayı yapan kişidir. Gerçek anlamda tarihte rasathaneler belirli bir yerde kurulurdu. Rasathaneler hükümdarların himayesi altında idi ve matematik ve astronomi ilimlerinin okutulduğu bir fakülte özelliğinde idi. Afşin –Efsus Şehrimizde bu önemli şehirlerden biriydi. Rasathanedeki çalışmalar genellikle yeni gözlemlere dayalı olarak yeni astronomi cetvellerinin yapılması üzerine idi. Efsus –Afşin bölgesi yukarı Mezopotamya toprağının yukarı Fırat bölümünün yukarı Ceyhan ovasının en önemli yerlerinden biriydi. Tarihte ilk Tarım Afşin ilçesinde yapılmıştır. Afşin-Efsus ovasında üretilen tarım ürünleri önemli bir yeri tutar. Ziraat, Afşin ovasında ekilebilir alanlarda Buğday, Arpa, Nohut, Fasulye, K.mercimek, Mısır, Yeşil Mercimek ekimleri yapılan türlerdendir. Tarihten belli Efsus-Afşin bölgemizde üretilen hububat ve tarım ürünleri ile sebze ile meyvecilik ürünleri de yetişmektedir. Romalılar tarım için ve diğer mevsimlik olayları gözlemlemek için Afşin’in Sevin köyü dikmen tepesine Gözlem ve Rasathane yapmışlardır. Afşin-Efsusta bulunan rasathaneyi Romalılar Yağışlar, Mevsimlere göre yapılacak tarımın zamana bağlı olmasından ileri geldiğinden Rasathane ile Afşin ovasında tarım yapıyorlardı. Romalılar Afşin şehrimizin Tanır Kasabasında ve Büğet Köyünde Sulama barajları yapmışlardır. Afşin şehrimizin Büğet köyüne Roma barajını yapmaları Efsus-Afşin şehrimizin Yukarı Mezopotamya bölgesinin yukarı Fırat bölümünün yukarı Ceyhan bölgesi Efsus-Afşin ovansının en önemli verimli toprakları olduğunu bize tarihi Roma dönemi Afşin Rasathanesi ispatlamaktadır. Afşin şehrimizin Sevin köyü dikmen tepesinde bulunan Roma dönemine ait dikmen Tümülüs’ü ve Rasathane önemli tarihi eserlerimizden biri olduğundan burasının Kahramanmaraş Kültür varlıkları envanterine alınmasını ve sit alanı olarak ilan edilerek sahip çıkılmasını istiyoruz.
ARAŞTIRMACI YAZAR
MUSTAFA KÖŞ
KAYNAKLAR
ÇEŞİTLİ UYGARLIKLARDA RASATHANELER.
Doç.Dr.ilyas GÖKHAN Afşin Genel Bilgi
