AFŞİN-EFSUS BÖLGESİ YEL DEĞİRMENLERİ

Bazı güzellikler insanı sever, insanla büyür. Afşin’de böyle bir güzelliğin sahibidir. Afşin’de bulanan Eshab-ı Kehf Külliyesi, Afşin ulu cami, Dedebaba türbesi, Afşin Hurman Kalesi, Afşin Süt pişiren kalesi, Afşin Kuruhan, Afşin sevin dikmen tepesi Roma rasathanesi, Afşin Büğet Su sarnıcı, Afşin üçler mağarası, Afşin Göz Mağarası, Afşin Mağara gözü, Afşin Kızoğlan Kayası ile Afşin’imizde bulunan birçok tarihi eserleri vardır.Yeryüzünde önemli, özel ve kadim şehirler vardır. Bu şehirler geçmişten günümüze tarih, bilim, hukuk, inanç, kültür, sanat, edebiyat, medeniyet gibi insanlık kültürünün oluşumuna ve gelişimine mekân olmuş önemli merkezlerdir. Bu şehirlerden bir tanesi de Efsus-Afşin şehridir. Efsus-Afşin Şehrinin bin bir yüzü vardır. Kadim şehirler tarihte önemli olaylar geçirselerde varlığını hep devam ettirirler. Her kentin kendine göre tarihi eserleri ile bağrında yaşamış uygarlıklar vardır. Efsus şehrimizde birçok uygarlığa beşiklik etmiştir. Efsus-Afşin Bölgesinin Höyükleri: Kara- Elbistan (yani eski Elbistan), İzkaftil (İğde) Kara Öyük (Karahüyük),Çavlı-Han (Çoğulhan),Tel-Afşin-Tıl-Afşin (höyüklü),Til (Akbayır), Yarbus-Yarpuz-Efsus (Afşin), Hunu (Arıtaş) Lorşun (Altunelma), Tantaris (Tanır), Evzaniye (Ozanöyük-Doğan), Karagöz Köyü Tedevin Höyük,Karagöz köyü Çebikçil höyüğü,Karagöz köyü Vezir höyüğü, (Arıstıl-Bakraç), Kaşanlı, Malap (Bakış), Sevdilli, kabaağaç ve Celeği (Ekinözü), Afşin Emirli Köyü Karaya dağı höyüğü, Afşin Alimpınar Köyü Höyüğü, Afşin Fidanlığı Atlas Höyüğü, Afşin atlas suyu Höyüğü, Afşin Deveboynu Köyü Höyüğü,Afşin Türksevin Köyü Höyüğü.Afşin Emirilyas köyü Höyüğü,Afşin Çobanbeyli höyüğü ,Altaş Höyük,Kuşkayası Köyü Kızılhöyük,Afşin Çöte,Türksevin Köyü höyüğü, Maravuz (Dağlıca) Maragos Höyüğü bunların hepsi Afşin’imizin sahip olduğu uygarlıkların güzelliklerdir. Tarihte Afşin’imizde yel değirmenleri bulunmaktaydı. Yel değirmenleri rüzgârın kendini çok hissettirdiği tepelerin en bilindik görüntüsü olmuşlardır. Afşin’imizde rüzgârdan nasiplenen yerleşimlerden biri olduğu için, geçmişe ait kent siluetlerine birçok yel değirmeni görüntüsü yerleşmiştir. Hititler tarafından kurulan Afşin –Efsus şehrimiz önemli tahıl üretimi yapılan bir ova olduğundan insanoğlu üretmiş olduğu tahılı öğütmek için Sudan ve Rüzgâr enerjisinden faydalanarak değirmenler yapmışlardır. Afşin’imizde 1563 Yılı Maraş tahrir defterlerine göre Efsus’ta toplam 1200 adet Su değirmeni olduğu kayıtlarda belirtilmektedir. Tarihteki ilk yel değirmenlerine, MÖ 2800 yıllarında Mısır ve Çin'de rastlıyoruz. Yazılı belgelerde rastlanan ilk yel değirmeni, Milattan sonra 1 yüzyıl başlarında Yunan mühendis Hero'nun ilk kez rüzgar enerjisinin kullanımı tanımlayarak iptidai manada yel değirmenini tarif ettiği, ardından MS 644 yılında İran-Afganistan sınırında yer alan Seistan'da inşa edilmiş, sistemin İran'da geliştiği, coğrafyacı İstahrî'nin kayıtlarında geçer. Bu değirmen sistemi Hazreti Ömer döneminde geliştirilmiş, suyu pompalamak, ekini una çevirmek, kumaş ve hasır dokumak gibi faaliyetlerde kullanıma uyarlanmış ve İslam coğrafyasında yaygın kulanım bulmuştur. Türkler ve İranlılar ilk yel değirmenlerini M.S. 7. Yüzyılda kullanırken Avrupalılar bunu haçlı seferlerinde görmüşler, MS 10. Yüzyıla kadar doğu İran ve Afganistan'da rüzgâr yakalama kanatları ve rüzgâr değirmenlerinde tahıl öğütüldüğü bilinmektedir. Cengiz han pek çok yel değirmeni ustasını esir alarak Çin'e sürgün edip sistemin oralarda inşasını emretmiştir. İnsanlar binlerce yıldır rüzgârdan bir enerji kaynağı olarak yararlanmaktadır. Yel değirmeni, enerji üretmek için rüzgâr gücünden faydalanarak çalışan büyük pervaneli çarklı makine. Tahılları öğüterek un haline getiren yel değirmenleri rüzgârlı tepeleri mekân edinirler. Deli esen rüzgârlar, o koca çarkı döndürmeye başlayınca, içerideki değirmen taşı çevrilir usul usul. Dönen değirmen taşının içine dökülen tahıl taneleri öğütülür, sofralara-pazarlara bereket gelir. Afşin’imizde bir zamanlar bulunan yel değirmenlerinin izini beraber sürelim. Afşin’imizde. Eşeklerle değirmenlere taşınan tahıllar sırayla öğütülüp çuvallara doldurulurmuş. Balıkçı nasıl denize dönerse, değirmenci de rüzgâra dönermiş yüzünü. Rüzgârın değirmenden yana esmediği zamanlarda beklemek sıkıcı bir hal almasın diye sabahlara kadar türküler söylenirmiş. Kuşaktan kuşağa miras kalarak yüzlerce yıl boyunca dönüp durmuş pervaneleri, değirmenlerin. Afşin’imizde Atlas tepesi ile Emirli Mahallesinin Karakaya tepesi, Afşin Dikmen tepesi, Afşin İkiz tepe yel değirkeni, Afşin Beyceğiz tepesinde yel değirmenleri bulunmaktaydı. Bunlardan Afşin atlas tepesinde bulunan yel değirmenine ait tarihi taşlara yel değirmeninin izlerini görmek mümkündür. Afşin’imizin büyüklerinin anlattıklarına göre Atlas tepesinde bulunan yer değirmenin 6 adet odasının bulunduğunu ve yakın zamana kadar ayakta kalan yel değirmeninin define avcıları tarafından yıkıldığını ve tarihi yel değirmeninin parçalarının satıldığını ve yel değirmeninin duvarlarının uçtuğunu anlattılar. Yine Afşin’imizin Esence Mahallesi Tülüce tepesinde de yel değirmeni bulunmaktaydı. Tarih dede görüldüğü gibi İlçemiz Afşin’de de Enerji üretmek için rüzgar gücünden faydalanarak çalışan büyük pervaneli çarklı makine. Çok eski zamanlardan beri yel değirmenleri, buğday öğütmek ve su pompalamak gibi işler için mekanik güç elde etmekte kullanılmıştır. Hollanda’da bulunan yel değirmenleri, karayı denizden ayırmak için su pompalamakla görevlidir. Yel değirmenleri gelişen ülkelerde hala önemli güç kaynakları olmalarına rağmen endüstri bakımından gelişmiş ülkelerde az rolleri vardır. Elektrik enerji kaynağı olarak kullanılan ilk yel değirmeni 1890’da Danimarka’da yapılmıştı. Bu tarihten sonra rüzgârla çalışan değirmenler küçük ev ve çiftliklere elektrik sağlamak için kullanılmışlardır Rahmetli Belediye Başkanımız Afşin-Efsus şehrimize ilk radyoyu getirmişti. Önceki radyolar Lambalı olduğundan çok pil tükettiğinden Radyonun pillerinin büyüklüğü varil büyüklüğünde olduğundan İlçemizin zeki ustası Mahmut DEMİR (Mahmut usta) radyonun pillerinin şarj olması için Afşin değirmen başında bulunan su değirmenini domuzluğuna Pilli şarj edecek bir alet yapmıştı. Afşin’in İlk radyosunun pillerinin Rüzgâr enerjisi ile şarj olması için Mahmut usta (Mahmut DEMİR ) Efsus Belediyesinin damına Rüzgâr enerjisi ile pilleri şarj edecek alet yaparak Afşin’imizde 1928 yılında Rüzgâr enerjisi radyonun pillerinin şarj olunması sağlanmıştır. Gerek eski tarihte gerekse yakın tarihte Afşin-Efsus şehrimizde rüzgar gücünden faydalanılarak çalışan büyük pervaneli Yel değirmenleri olduğu gibi yine 1928 yılında Pillerin şarj edilmesi için rüzgar gücünden faydalanarak çalışan büyük pervaneli çarklı makine ile şarj edilmiştir. Afşin Bölgesinin yel Değirmenleri 1- Afşin Atlas tepesi Yel değirmeni , 2-Afşin Emirli Mahallesi Karakaya tepesi Yel değirmeni, 3-Afşin Beyceğiz Tepesi yel değirmeni, 4-Afşin esence Mahallesi Tülüce Tepesi Yel değirmeni, 5-Afşin Sevin mahallesi Dikmen tepesi Yel değirmeni, 6-Afşin ikiz tepe yel değirmenleridir.
DERLEYEN
ARAŞTIRMACI YAZAR
MUSTAFA KÖŞ