BÜYÜK HİTİT İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE AFŞİN

Afşin Arıtaş Mahallesi Höyüğünden Çıkartılan Maraş AslanıResmi

Hititler devrinde Afşin’i anlatmadan önce Anadolu coğrafyasında Hititleri ve Hitit (Eti) İmparatorluğunu tanıyalım. Anadolu uygarlıkları içerisinde en önemli uygarlıklardan biride Hititlerdir. Batı dünyasında bilim adamlarının üzerinde anlaşmaya vardıkları Hititlerin ( Etilerin ) Hint –Avrupa kökenli bir kavim bir kavim olduklarıdır. Hititler Anadolu’da M.Ö 2000 yılı başlarında bir devlet olarak ortaya çıkmışlardır. Hititler Anadolu’da devlet kuran ilk ulustur. Hititlere ait Afşin’de insan kabartmalı at üstünde asker heykelleri ile Aslan heykelleri, Arpa Motifli mermer taşlar, Portakal renkli küpler, Hititlere ait höyükler ve Tümülüsler mevcuttur. Hitit (Eti) devletinin Afşin ovasında muhteşem şehirlerin, höyüklerin, harabelerin, ören yerlerinden şahit olmaktayız. Afşin’in Karagöz köyü Hüyükleri ve Tümülüsleri ile ünlü bir köy olup, Karagöz köyünde sayısız höyükler ve Tümülüsler ile Lale kalesi bulunmaktadır. Afşin Karagöz köyü kapılı mezrasında kömür iskân sahasının içinde kalan höyüklerde gerekli arkeolojik kazının yapılmasını istiyoruz. Hititlerin Afşin tarihinde yeri ve önemine bakarsak Afşin ovası Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat bölümünde bulunan dört tarafı ırmak ve çaylarla sulanan verimli bir ova olup, aynı zamanda Afşin Mezopotamya toprağıdır. Afşin tarım bakımından Hititlere ev sahipliği yapmıştır. İlçemiz Afşin’de Hititlere ait tarihi eserler mevcuttur. İlçemiz Beyceğiz mahallesinde at üzerinde Asker kabartmalı heykeller ile Afşin’e bağlı Arıtaş (Hunu ) höyüğünden çıkartılan Maraş Aslanı heykeli İlçemiz Afşin’den Kahramanmaraş müzesine verilmiştir. İlçemiz Afşin (Efsus) çeşitli uygarlıklara beşiklik yapmıştır. Bundan dolayı İlçemizde her uygarlığın tarihi eserleri mevcut bulunmaktadır. Hititler (Etiler) M.Ö.2000-1200 yılları arasında Anadolu’da egemenlik sürdürdükleri dönemde Afşin(Efsus-Arpasus) şehrine de hâkim olmuşlardır. Hititler (Etiler) Zamanında Afşin’in eski adı ARPASUS’ tur. Afşin’in tarihi oldukça çok eskiye inmektedir. İlk yerleşim Paleotik çağda M.Ö ( 45000-15000) başladığı ve Neolotik çağda (M.Ö. 8000-5500) İlk Tunç çağda (M.Ö. 3500-2000) sürdürdüğü Afşin İlçe merkezinde bulunan İkizin tepesi mağarası ve kalesi ile yine Afşin İlçesinin kuzeyinde bulunan Göz-Gözem mağarası, Yalak-Yatay mağara ve üçler mağarasında Beyceğiz (Bencülüs) dağındaki demir madenleri Paleotik ve Neolotik çağlarda Hititlerin (Etilerin) Afşin’de yaşam sürdürdüğünün en büyük delilidir. Bu bilgiler ışığında Hititlerin Afşin’le olan bağlantılarına bakalım. Orta Tunç çağında Kapadokya ile Anadolu’nun kesimlerini Mezopotamya’ya bağlayan kervan yollarının ve İpek yollarının Afşin’den geçmesi Hititler döneminde Afşin’in önemli bir şehir olduğunu göstermektedir. M.Ö. 2000 yılı başlarında Hititler (Etiler) Anadolu’ da bir devlet olarak ortaya çıkmışlardır.  Eski Hitit (Post –Hitit) Devleti M.Ö.1306-1460 Yeni Hitit Devleti M.Ö. 1460-1190 Geç Hitit Devleti (Hitit Beylikleri )M.Ö.1190-750 yılları arasında varlıklarını sürdürmüşlerdir. Maraş Tarihi ve coğrafyası Kitabını 1923 yılında yazan Besim ATALAY Bey Hitit (Eti) tarihi ile ilgili şu bilgileri vermektedir. Hititler M.Ö. 4000 yıl evvel Anadolu ve Suriye’de büyük Hitit İmparatorluğunu kurmuşlardır. Afşin Şehri M.Ö.4000 yılında Hititler (Etiler ) zamanında kurulmuştur. Büyük Eti devletinin Afşin ovasında kurduğu Muhteşem şehirleri ünlü harabelerden, Tümülüslerden, Höyüklerden, İnsan kabartmalı heykellerden, Tarihi Mağaralarından, Kalelerinden,Afşin şehrinin Hititler (Etiler ) döneminde en büyük delileridir. Kahramanmaraş Müzesinde bulunan Maraş Aslanı Afşin İlçesi Arıtaş Kasabası Höyüğünden çıkartılan bir Hitit (Eti) eseridir. Eski çağlarda bu bölgenin en büyük şehri Afşin’dir. Afşin Ovasının tarihi ve İskan bakımından önemi üzerinde tarihçiler daima durmuşlardır. M.Ö.4000 yılında Hititler (Etiler) Zamanında kurulan Afşin şehrinde ( sitelerin) Şehirlerin kurulduğunu bunu Afşin ovasındaki eski ören yerlerinden ve höyüklerden Tümülüslerden ,eski mezar kalıntılarından, Taşlar ve sütun taşları üzerindeki kitabelerden, yazıtlardan anlamaktayız. Başta Hatti ve Hitit (Etiler) Komegenler devrine ait olan Kara- Elbistan (yani eski Elbistan), İzkaftil (İğde) Kara-Öyük (Karahüyük),Çavlı-Han (Çoğulhan),Tel-Afşin-Tıl-Afşin (höyüklü),Til (Akbayır), Yarbus-Yarpuz-Efsus (Afşin), Hunu (Arıtaş) Lorşun (Altunelma), Tantaris (Tanır), Evzaniye (Ozanöyük-Doğan), Karagöz Köyü Tedevin Höyük,Karagöz köyü Çebikçil höyüğü,Karagöz köyü Vezir höyüğü, (Arıstıl-Bakraç), Kaşanlı, Malap (Bakış), Sevdilli, kabaağaç ve Celeği (Ekinözü), Afşin Emirli Köyü Karaya dağı höyüğü, Afşin Alimpınar Köyü Höyüğü, Afşin Fidanlığı Atlas Höyüğü, Afşin atlas suyu Höyüğü, Afşin Deveboynu Köyü.Afşin Emirilyas köyü Höyüğü,Afşin Çobanbeyli höyüğü ,Altaş Höyük,Kuşkayası Köyü Kızılhöyük,Afşin Çöte Höyüğü bulunmaktadır. Afşin Çöte Höyüğünden çıkartılan Hititlere ait tarihi küpler Afşin Atatürk parkın sergilenmektedir. Yörenin  en önemli büyük höyüğü Afşin ilçe Merkezindeki  kalede bulunan Efsus-Yarpuz  höyükleri gibi köklü harabeler ihtiva eden bir ovanın eski çağlardan beri Afşin yörenin en büyük merkez vilayetidir. Afşin ovasında irili ufaklı 40 adet höyük bulunmaktadır. Bu höyüklerin en büyüğü olarak 22 adet Afşin ovasında höyük tespiti yapılmıştır. Afşin Güney Anadolu  bölgesinin yukarı Fırat bölümünde bulunan dört tarafı ırmak ve çaylarla sulanan ve kaza merkezinin Emirli köyünde bulunan Çobanpınarı, Afşin’in kuzeyinde bulunan Gözpınarı, Kızlar pınarı ,Atlas suyu ile sulanan verimli bir ova olup, yukarı Mezopotamya toprakları içerisinde bulunan bir ovadır. Kamusel Alem adlı eserde Afşin şehrinin M.S.587 yılında 17000 haneli büyük bir şehir olduğunu Nüfusunun 85000-90.000 arasında olduğunu kamusel alem adlı eserden öğreniyoruz. Şimdi Afşin adı ile bilinen şehrin eski adı Hititlerden (Etilerden) kalma Arpasus (Arpa) şehridir. Hititler (Etiler) zamanında günümüze kadar Afşin ovasında bol miktarda Arpa Yetiştirdikleri için Afşin’e ARPA şehri demişlerdir. Bundan dolayı Hititler (Etiler) Afşin’e ARPASUS ismini koymuşlardır. Tarihlerden de bildiğimize göre Etilerde Arpa bu günkü buğday gibi kutsal bir tahıl ürünüdür. Hititlerin (Etilerin) mimari işleme motiflerinde Arpa dallarıyla süslenmiş tarihi eser buluntuları Afşin’de mevcuttur. Afşin Eshab-ı Kehf Külliyesi Camisinin içinde mihraptaki taştaki buluntular bunun bir delilidir. Afşin Eshab-ı Kehf camisinin mihrabında bulunan arpa motifli taş Hititlerden (Etilerden) kalmadır. M.Ö.4000 yıllarına Anadolu’da gelen Etilerin Afşin şehrini zapt ederek uzun bir süre Afşin’e hâkim oldukları meşhur tarihçilerin notlarından, Afşin’de Arkeolojik kazı yapan Prof DR İsmail Kılıç KÖKTEN’ İn kazılarından öğreniyoruz. Son yıllarda Afşin’de yapılan kazılarda çıkartılan kafataslarına çakılmış 25 Cm uzunluğunda Çivilere, El ve Ayak bileklerindeki zincirlere rastlanması Afşin’de Asurlulara ait zülüm ve işkence unsurları olduğunu ispat etmektedir. Asurluların Afşin topraklarında yaşadığını gösteren delilerden bir kaçıdır. Asur Ticaret kolonilerine ait eserler bulunmuştur. Afşin’in M.Ö 4000 yılına inen zengin bir tarihi olduğu ve Büyük Hitit (Eti) İmparatorluğu zamanında Afşin’in ne kadar önemli bir şehir olduğunu göstermektedir. Hititler (Etiler) Afşin’e ARPASUS demişlerdir.

Araştırmacı Yazar

Mustafa KÖŞ

Afşin Kent Konseyi Tarihi Araştırmalar Bölüm Başkanı

KAYNAKLAR

Ali AFŞAROĞLU Eshab-ı Kehf ve Rakıym adlı Eser

Prof Dr İsmail Kılıç KÖKTEN Afşin Tarihi Genel Bilgi

Prof Dr Faruk SÜMER Eshabü-Kehf