SELÇUKLULAR DÖNEMİNDE EFSUSU YÖNETEN VALİLER
Anadolu’ya giren Selçuklular kendilerine yabancı bir sosyal yapı ve mimarlık üslûbu ile karşılaştılar. Erken Selçuklu mimarlığı Orta Asya gelenekleri ile birleştirilmiş İran mimarlık üslûbuna dayanıyordu. Gerçi bazı Türkmen boyları Malazgirt savaşından evvel de Anadolu’ya gelmişlerdi. Abbasi Halifeleri Güneydoğu Anadolu’ya Bizans’a tampon olarak Oğuz boylarını yerleştirmişlerdi. (IX. ve XI. yüzyıl Ermeni-Gürcü-Süryani vakanüvislerinden biliniyor.) Yine 1010’dan sonra Aras-Çoruh nehir boyları ile Ahlat’a ve Van’a, 1040’larda Pasinler, İspir, Muş, Gümüşhane, Sivas, Afşin bölgelerine Oğuzlar ve Yabgu Oğuzları yerleşmişler, yöre kültürü ile tanışmışlardı. 1071 Malazgirt savaşı, Türkmen boylarına daha geniş İmkânlar açtı. Anadolu Büyük Selçuklu Sultanlarının gayreti ile fethedilmiştir. I Mesud ve II Kılıç Arslan döneminde kazanılan zaferler ile Anadolu’dan Türkleri atma fikri ortadan kaldırılarak Anadolu Türkiye adıyla anılmıştır. Selçuklu dönemi (1040-1308) bu Türk topluluklarının Anadolu’da yurt tutmalarının tarihidir. Anadolu’ya yönelik Türk akınlarından İlk seferler Büyük Selçuklu sultanı Tuğrul beyin kardeşi Çağrı Bey döneminde başlamıştır. Tuğrul beyin ordunun başında sefere çıktığı 1048 Pasinler savaşından itibaren Anadolu’ya adım atmış olan Selçuklu kumandanları ile Bizans İmparatoru arasında savaşlar olmuştur. Bizans İmparatoru Romanos Diogenes Türklere kesin darbeyi indirmek için sefere çıkmıştır. 1068-1071 yılları arasında amacı Anadolu’dan Türkleri tamamen atmak ise de Konya ve Efsus-Afşin şehirlerini fethetmelerine engel olamamıştır. Afşin-Elbistan- Göksun Bölgesini, Sultan II. Kılıçarslan Yönetmiştir. Selçuklular Döneminde Efsus, 1086’da Süleyman Şah’ın komutanlarından Emir Buldacı tarafından fethedilmişti. Emir Buldacı bu tarihten 1097’ye kadar Elbistan-Afşin-Göksun ve Maraş’ı içine Selçuklu Beyliğini kurmuştur. 1085 tarihinden itibaren Türk yurdu olan Efsus, tarihte çeşitli toplumlara ve çeşitli uygarlıklara tanıklık eden önemli bir yöredir. Efsus, Hititler, Asurlular, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Araplarım hâkimiyetine girmiştir. Kahramanmaraş iline bağlı bir ilçe merkezi olan Afşin, geçmiş asırlarda Efsus, Arabissos ve Yarpuz adlan ile anılmış, 1945 yılımda ilçeye Afşin adı verilmiştir (Sümer, 1989:4).1097’de Haçlı Seferleri yapıldığı zaman Afşin Selçuklu Türklerinin idaresindeydi. Bu beyliğin merkezi durumuna getirilen Maraş, haçlı seferlerinin başlaması üzerine yeni tehdit ve tehlikelerle karşı karşıya geldi. Nitekim bu seferlerin başlamasından hemen sonra 1097’de Haçlılar tarafından istila edildi. 1097’de bölgeye gelen Haçlılar Maraş, Göksun, Afşin ve Elbistan yöresini işgal ettiler. Maraş’ta bir Haçlı senyörlüğü kurdular. Bu senyörlük bazen Urfa Haçlı kontluğuna bazen de Antakya Haçlı kontluğuna bağlandı. Bizans İmparatorluğu ile Antakya Haçlı kontluğu arasında imzalanan antlaşma ile Afşin ve yöresi Haçlılara verildi 1097’de Emir Buldacı İznik’i kurtarmak amacıyla, Sultan I. Kılıç Arslan’la birlikte oraya gitmiş ve bir daha da kendisinden haber alınamamıştır. 1103’de Efsus ve Elbistan’a hâkim olan Haçlıların zulmünden bıkan Ermeniler Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan’ı buraya davet ettiler. Sultan, Elbistan ve Efsus’u Haçlılardan temizledi. 1107’de Sultan’ın ölümü ile bölge yeniden Haçlılara bağlandı. 1149’da Selçuklu Sultanı I. Mesud Efsus ve Elbistan’ı alarak buraya ileride Sultan olacak Oğlu II. Kılıç Arslan’a verdi. Sultan II. Kılıçaslan (1156-1192) döneminde 1176’da, Miryakefalon’daki (Afyonkarahisar – Dinar arasında) savaş sonunda Bizans ordusunun bozguna uğraması ile Selçuklu Türk Devletinin Anadolu hâkimiyeti tescil edilmiş oluyordu. Artık, ‘’Akdeniz’e bir kısrak başı gibi uzanmış bu memleket bizim idi. Büyük Selçuklu döneminde Oğuz Türkmen akınlarıyla birlikte Anadolu’nun Türkleşmesini sağlamıştır. Anadolu’ya ilk Türk akını Batı (Avrupa) Hunları döneminde yapılmıştır. Oğuz Türklerinin bölgeyi yönelen kolu olan Afşin Bey komutasında Bizans egemenliğine son vererek bölgede Selçuklu egemenliğini Efsus-Afşin şehrinde kurmuşlardır. Afşin Bey Afşin şehrinin Hüyüklü köyündeki höyük önünde Bizanslıları ve Moğolları yaptığı savaşta yenmiştir. Roma ve Bizans döneminde olduğu gibi Selçuklular dönemin dede bir ziyaretgâh haline gelen Efsus-Afşin Eshab-i Kehf ‘e Selçuklular eşsiz eserlerini ve en iyi hizmetlerini kusursuz yapmışlardır. Afşin Nihayet Binyüzsekseniki /h Beşyüzatmış yılında II Kılıç Arslan tarafından Selçuklu İmparatorluğuna katılmıştır. Selçuklulardan önce bir müddet de Danişmentlilerin elinde kalan bu bölgede, Selçuklularla Bizanslılar arasında on birinci yüzyıldı çok büyük kırıcı savaşlar olmuştu. Büyük Selçuklu Hükümdarı Alparslan içişlerini düzenleyip, çıkan isyanları bastırdıktan sonra sınırlarını belirtmiş bu arada Gümüş Tekin ve Afşin bey gibi çok güvendiği ordu kumandanlarını Anadolu’ya akınlar yapmak için göndermiştir. Afşin Bey Anadolu’daki birçok yeri, Bizans egemenliğinden kurtararak bu günkü kendi ismini alan Ebhesus-Efsus İlçesinin 6 Km güneyindeki Tilafşin (Son yıllarda bu isim değiştirilerek Höyüklü köyü olmuştur) Afşin ovasında Bizanslılarla yaptığı büyük bir muharebeyi kazanmıştır. Böylece bu topraklar Selçukluların hâkimiyetine girmiştir. Kendi adına Tilafşin köyünde büyük bir höyük, kale yaptırmış ve bu yörede vefat etmiştir. Onun adına izafeten köyün ismi Tilafşin olarak günümüze kadar gelmiştir. Höyük hale Afşin Tilafşin-Höyüklü köyünde hala mevcuttur. Farsçada TIL: tümsek, toprak yığını anlamanı gelir. TİL Kelimesi ile Afşin ismi birleştirilerek Afşin Tümseği anlamına gelen TİLAFŞİN birleşik kelimesi, bu yörenin adını almıştır 13 asır boyunca Afşin bölgesi Selçukluların Payitahtı olan Konya’dan tayin edilen Valiler tarafından idare edilmiştir. Burası önemli bir kilit noktası olduğu için, strateji bakımından, verimli arazisi bakımından, özellikle Afşin beyin mezarının burada bulunması bakımından önemlidir. Ayrıca kavimleri şirke düşüp, birkaç gencin, dünyevi tük varlıklarını, rütbe ve mevkilerini, servetlerini terk edip Hak Teâlâ’ya iltica eden tevhit ve takdiste bulunan Eshab-ı Kehf’in bu topraklarda yaşadıkları, bu topraklarda selamete erdikleri için, bu bölgeyi manen seven hürmet eden Selçuklular, burasını mamur hale getirmişlerdir. Bu topraklarda hüküm süren Selçuklu Valilerin isimlerini sıra ile tespit etmek mümkün olmamakla beraber, birçoklarının isimleri bilinmektedir. Prof.Dr. Faruk SÜMER Eshabü’l-Kehf(Yedi uyurlar) Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı adlı kitabında Emir Buldacı Bey 1085 Yılında Afşin-Elbistan Yöresini açtı ve Selçuklu Valisi olarak Afşin-Elbistan yöresini uzun bir zaman idare etti. Türkler Anadolu’nun her yöresini açıkça görülen bir canlılık getirmişlerdir. Bu yöre XII yüz yılın birinci yarısının ortalarında 1143 yılına kadar Danişmendliler tarafından idare edilmiştir. Zikredilen yılda Selçuklu Hükümdarı I.Mesud’un eline geçen Afşin-Elbistan yöresini aynı Hükümdar oğlu Kılıç Arslan’ı Vali tayin etmiştir. Kılıç Arslan ise hükümdar olduktan sonra oğullarından Mugisiddin Tuğrul’a 1164 yılından sonra Afşin-Elbistan bölgesini vermiştir. Tuğrul Bey burayı Melik yani Kral unvanı ile idare etmiş, sonra 1201 yılında Erzurum Meliki olmuştur. XIII yüz yılda Afşin –Elbistan yöresi Konya, Sivas gibi en büyük idari bölgelerden sayılarak Sü-başılar (Askeri Valiler) tarafından yönetilmiştir. Mubarizeddin Çavlı Sü-başılar’ın (Askeri Valilerin)en tanınmışlarından biri olup, adına Afşin’in çağılhan köyünün adı Mubarizeddin Çavlı Handan gelmektedir. Araştırabildiğimiz kadarıyla bunlardan 1-Emir Hüsameddin Yusuf, 2-Emir İlyas (Bu gün bu zatın adına nispetle Afşin’in kuzeyinde Emir İlyas isminde bir kasaba günümüze kadar bu şerefli ismi taşıya gelmiştir), 3-Emir Mübareziddin Çavlı Afşin’in Çağılhan Köyünü kurmuştur Afşin’in Çağılhan köyünde Çavlı Han kalıntılarının izleri durmaktadır, 4-Emir Kamaraddin, 5-Emir Falakaddin,-6 Emir Alameddin,7- Emir Abubekir Candar, 8-Emir Hasan Adına Afşin’in Çobanpınarı Köyünün adı Emirli Köyü olarak değiştirilmiştir, 9- Emir Buldacı: "Afşin'imiz (Efsus) Süleyman Şah'ın emri ile komutan Emir Buldacı tarafından fethedilmiştir. Emir Buldacı, Afşin şehrimizi yöneten Valilerimizden biridir. Süleyman Şah'ın Afşin tarihinde önemli bir yeri vardır.1097’de Haçlı Seferleri yapıldığı zaman Afşin Selçuklu Türklerinin idaresindeydi. Bölgeyi 1085-86’da Süleyman Şahın komutanlarından Emir Buldacı adlı bir Türkmen komutanı fethetmişti. Bu tarihten 1097’ye kadar Emir Buldacı Afşin ve Maraş’ı içine alan bir Türkmen Beyliği kurmuştu. 1097’de bölgeye gelen Haçlılar Maraş, Afşin yöresini işgal ettiler. Maraş’ta bir Haçlı senyörlüğü kurdular. Bu senyörlük bazen Urfa Haçlı kontluğuna bazen de Antakya Haçlı kontluğuna bağlandı. Bizans İmparatorluğu ile Antakya Haçlı kontluğu arasında imzalanan antlaşma ile Afşin ve yöresi Haçlılara verildi Selçuklular Döneminde Efsus (Afşin), 1086’da Süleyman Şah’ın komutanlarından Emir Buldacı tarafından fethedilmişti. Emir Buldacı bu tarihten 1097’ye kadar Afşin ve Maraş’ı içine alan bir beylik kurmuştur.1097’de Emir Buldacı İznik’i kurtarmak amacıyla, Sultan I. Kılıç Arslan’la birlikte oraya gitmiş ve bir daha da kendisinden haber alınamamıştır. 1103’de Efsus hakim olan Haçlıların zulmünden bıkan Ermeniler Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan’ı buraya davet ettiler. Sultan, Efsus’u Haçlılardan temizledi. 1107’de Sultan’ın ölümü ile bölge yeniden Haçlılara bağlandı. 1149’da Selçuklu Sultanı I. Mesud Efsus alarak buraya ileride Sultan olacak Oğlu II. Kılıç Arslan’a verdi. Bu bölgeye Afşin adında Türk komutanı gelmiştir. Biri Abbasi Hilafesi zamanında Afşin Bey bu bölgeyi fethetmiştir. İkinci Afşin Bey ise Sultan Alparslan zamanında Kayseri bölgesinden gelip gene burayı fethetmiştir. Bundan dolayı Afşin ismi ilçemize verilmiştir. 1277 yılında Memluk Sultanı Baybars Huni Ovasında Moğolları Ağır bir yenilgiye uğratmıştır.10-Afşin Bey Aynı zamanda Askeri Vali Sü-başıdır,11-Emir Çoğlu Han adına Afşin’in Çoğulhan kasabası kurulmuştur. Yukarıda adı geçen İsmini kaynaklarda bulduğumuz Selçuklu Komutanları aynı zamanda bölgede valilik yapmışlardır.
ARAŞTIRMACI YAZAR
MUSTAFA KÖŞ
Afşin Kent Konseyi Tarihi Araştırmalar Bölüm Başkanı.
KAYNAKLAR:
Prof.Dr.Faruk SÜMER Eshabü’l-Kehf (Yedi Uyurlar) Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı
Doç.Dr. İlyas GÖKHAN AFŞİN YÖRESİNİN TARİHİ ÖNEMİ
Yrd Doç Dr. Yaşar Bedirhan Anadolu Selçuklularının Batı Anadolu Politikası Bizansla ilişkiler
Ali AFŞAROĞLU Eshab-ı Kehf ve Rakıym (Mağara arkadaşları)
Yılmaz ERGÜVENÇ Anadolu Selçukluları (1060-1308)
