Bu çalışma, XVI. asırda Yarpuz Nahiyesinin (Günümüzde Kahramanmaraş ilinin Afşin ilçesi) Osmanlı idarî taksimatındaki statüsünü kaybetme nedenlerini araştırmaktır.
Yarpuz, XVI. asır ortalarında Osmanlı idarî taksimatında Elbistan kazasına bağlı bir nahiyedir[1]. Kısa bir süre sonra yapılan bir idari düzenlemede nahiye durumu iptal edilmiş ve köy statüsüne indirgenmiştir[2]. Bu idari değişikliğin kaynakları, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde kayıtlı 419 numaralı defter ve Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadime Arşivi’ndeki iki cilt halindeki 101 ve 108 numarada kayıtlı olan defterlerdir. XVI. asır içerisinde tanzim edildiklerini bildiğimiz bu defterlerden ilki olan 419 numaralı defterin tanzim tarihi kesin olarak bilinmemekle ise de 1540 senesi sonrası olduğu kuvvetle muhtemeldir[3]. 101 ve 108 numaralı defterlerin tanzim tarihleri kesin olarak 1563 senesidir[4]. Birinci deftere göre, 1540 sonrası Nahiye olduğunu anladığımız Yarpuz, ikinci defterlere göre yani 1563 senesinde ise bir köydür. Arada geçen kısa dönem içerinde (1540 sonrası-1563) Yarpuz idari statüsünü kaybetmiş ve yeni konumu ile Osmanlı’da en küçük yerleşim birimi olan köy[5] statüsüne bürünmüştür.
Bahse konu defterlerin incelemesinde bu dönemde yalnızca Yarpuz ’un değil, başka nahiyelerin de idari taksimatta yerini koruyamadığı görülür[6]. Elbistan kazasına bağlı, aralarında Yarpuz ’un da bulunduğu 11 Nahiye 8’e düşmüştür. Ancak bu nahiyelerin hiçbiri, kendilerine tabi olan yerleşim yerlerinin sayısı ve buralardaki nüfus yoğunluğu itibarıyla, Yarpuz ile kıyaslanacak durumda değillerdir. Yarpuz sahip olduğu 61 köy ile bu dönemde en büyük nahiye iken, diğer nahiyelerin bazılarına tabi, tek bir köy bile yoktur. Bu nedenle diğer nahiyelerin maruz kaldıkları idari değişiklik -Yarpuz ile kıyaslandıklarında- olağan sayıla bilinir.
Elbistan Kazasına bağlı en büyük nahiye konumundaki Yarpuz, muhakkak ki XVI. yüzyılın siyasi ve ekonomik hadiselerinden, diğer yerleşim yerlerinde görüldüğü gibi, kendisi de fevkalade etkilenmiştir. Bölgede toprağını terk etmek zorunda kalanların «çift bozan» varlıkları ve sebebiyet verdikleri nüfus azalması, bu etkilenmeyi açıkça göstermektedir. Bu yüzyılın enflasyonu, çok şeyi değiştirmiş ve o zaman harplere gitmeyip toprağına tünemeyi daha kârlı gören sipahi, kanun dışı yeni vergi ve angaryalar icad edip köylüyü canından bezdirmiştir[7]. Hatta bu rahatsızlıklar, daha önce adlarını zikrettiğimiz dönemin tahrir defterlerine bilgi notları olarak da kaydedilmiştir. Sonuç olarak, dirlik ve düzeni bozan bu eylemler sosyal ve iktisadi düzeni altüst etmiştir[8]. Lakin tüm bu anılan hadiseler, bize bölgede meydana gelen diğer hadiseler de dâhil, Yarpuz’ un idari değişimine tabi tutulmasını açıklayamaz. Aksi varsayımı kabullenmek, diğer yerleşim yerlerinin de, bu anılan hadiselere istinaden idari değişime tabi tutulmaları sonucunu getirir ki, ama hal böyle değildir.
Bölgede meydana gelen herhangi bir olağanüstü hadisenin Yarpuz’ un idari değişimine sebebiyet verebileceği saiki ile yapmış olduğumuz araştırmada, büyük bir depremin bahse konu bölgede meydana geldiğini öğreniyoruz. 1544 senesinde meydana gelen bu depremde Yarpuz ’un etrafında yer alan Maraş, Elbistan ve Zeytun (Süleymanlı) gibi yerleşim yerleri depremde yıkılmış ve hatta Elbistan’ın yarısı toprağın altına gömülmüştür[9].
İdari taksimat değişikliğine, deprem sonrası tabi tutulduğunu düşündüğümüz Yarpuz 1563 yılına gelindiğinde artık bir köy statüsündedir. Kendisine bağlı bütün köylerde, adına daha önce rastlamadığımız yeni bir Nahiye olan Orta Niyabet’e bağlanmışlardır. Nahiye-i Orta Niyabet Bu günkü Afşin ve çevresini oluşturan Nahiyedir.Orta Niyabet Nahiyesi Zulkadiriye Eyaletine bağlı Afşin ve çevresini oluşturmaktaydı. Kendisinin idari anlamda daha düşük bir konuma getirilmiş olması ve sahip olduğu tüm yerleşim yerlerinin yeni inşa edilen nahiye ye devredilmesi bize Yarpuz’un depremde nahiye görevini ifa edemeyecek kadar harap olduğunu gösterir.
Sonuç olarak, Yarpuz ’un 1540-1563 yılları arasında gerçekleşen idarî taksimat değişikliğinin nedeni, 1544 yılında meydana gelen depremdir diyebiliriz.
ARAŞTIRMACI YAZAR
MUSTAFA KÖŞ
AFŞİN KENT KONSEYİ TARİHİ ARAŞTIMALAR BÖLÜM BAŞKANI
KAYNAK:CAN AKGÜÇ TARİH -COĞRAFYA
Adnan GÜLLÜ Osmanlılar Döneminde Elbistanın İdari yapılanması
[1] Solak İbrahim, Kânuni Döneminde Elbistan Kazâsı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 1996.
[2] Yinaç R., Elibüyük M., Maraş Tahrir Defteri (1563), II Cilt, Ankara, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları No:1, 1988.
[3] Solak, a.g.e., s. 24.
[4] Yinaç, Elibüyük, a.g.e., s. VIII.
[5] İnalcık Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Eren Yayıncılık, I. Cilt 1300-1600, s. 225.
[6] Bu Nahiyeler “Mancılık, İncesu ve Çomakpazarı ’dır.
[7] Ortaylı İlber, Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara 2008, 3. Baskı, s. 152.
[8] Akdağ Mustafa, Türk halkının dirlik ve düzen kavgası – “Celâli İsyanları”, Yapı Kredi yayınları – 2959, I. Baskı, İstanbul 2009.
[9] Peter Schreiner, Die Byzantinischen Kleinchroniken, Wien 1975, Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften, I. Teil, s. 539.; Nicholas Ambraseys, Earthquakes in the Mediterranean and Middle East A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900, Cambridge University Press, 2009, s. 441-444.
KAYNAKLAR
Akdağ Mustafa, Türk halkının dirlik ve düzen kavgası – “Celâli İsyanları”, Yapı Kredi yayınları – 2959, I. Baskı, İstanbul 2009.
İnalcık Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, çev. Halil Berktay, I. Cilt 1300-1600, Eren Yayını, İstanbul 2000.
Nicholas Ambraseys, Earthquakes in the Mediterranean and Middle East A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900, Cambridge University Press, 2009. Schreiner Peter, Die Byzantinischen Kleinchroniken, I. Teil, Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1975.
Ortaylı İlber, Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, 3. Baskı, Cedit Neşriyat, Ankara 2008.
Solak İbrahim, Kânuni Döneminde Elbistan Kazâsı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 1996.
Yinaç R., Elibüyük M., Maraş Tahrir Defteri (1563), II Cilt, Ankara, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları No:1, 1988.
